İnsanlar 20.000 Yıl Önce Balina Kemiğinden Alet Yapıyordu

Avcı toplayıcı insanlar, Biscay Körfezi kıyılarında karaya vuran çeşitli balina türlerinin iskeletlerini kullanarak aletler üretiyordu.

14.000 ila 20.000 yıl önce Batı Avrupa’da yaşayan avcı-toplayıcılar, Atlantik kıyılarına vuran balinaların kemiklerinden çeşitli aletler yaptı. Araştırmacılar bu aletlerin yaşını belirledikten sonra, bunların balina kalıntılarından yapılmış bilinen en eski insan yapımı aletler olduğunu söylüyor.

Araştırma bulguları Nature Communications dergisinde yayımlandı.

Arkeologlar uzun zamandır erken dönem insanların karasal kaynakları—özellikle kara memelilerinin kemiklerini—kullandığını biliyordu. Ancak çalışmanın ortak yazarlarından arkeolog Jean-Marc Pétillon’a göre yeni bulgular, atalarımızın aynı zamanda “düzenli olarak deniz kıyılarını da ziyaret ettiğini ve oradaki kaynaklardan da faydalandığını” gösteren kanıtlara yenilerini ekliyor.

Araştırmacılar, Biscay Körfezi boyunca güneybatı Fransa ve kuzey İspanya’daki 26 mağara ve kaya sığınağından daha önce kazılarla çıkarılmış 83 kemik aleti yeniden inceledi. Bu aletler—çoğunlukla ren geyiği ve bizon avında kullanılan mızrak sapları ve fırlatma uçlarıydı—gözenekli görünümlerine dayanarak balina kemiklerinden yapılmış olabilirlerdi. Ancak bu, kesin olarak bilinmiyordu.

(İlgili: Peru’da Bıçak Tutan Katil Balina ve İnsansı Jeoglifleri Bulundu)

Bu varsayımı doğrulamak için ekip, her aletin küçük bir örneğini alarak kolajen protein dizilerini analiz etti. Kolajen dizileri, belirli hayvan türlerine ait kimlik işareti olarak görev yapar. Yapılan analiz, 71 aletin balinalar, yunuslar ve musurgilleri içeren deniz memelilerinin kemiklerinden yapıldığını gösterdi. Bunlardan 66’sı balina kemiğiydi. Aletlerin yaklaşık yarısı sperm balinası kemiklerinden yapılmıştı. Diğerleri ise gri, mavi, balina ve muhtemelen right veya Grönland balinasına aitti.

Araştırmacılar, sperm balinası iskeletlerinin özellikle tercih edilmiş olabileceğini belirtiyor. Çünkü bu tür, grubun dişli olan tek üyesi ve uzun, düz çene kemikleri taşıyor—bu da av aleti yapımı için ideal bir malzeme.

Çalışmada tespit edilen bazı balina türleri bugün hâlâ Biscay Körfezi’nde yaşıyor; oysa günümüz iklimi daha sıcak ve deniz seviyesi çok daha yüksek. Bu, araştırmacılar için oldukça dikkat çekici bir bulgu oldu.

“Ben daha çok kara hayvanlarına alışkın bir arkeolog olarak, Geç Pleistosen ile bugün arasında bu kadar büyük çevresel farklara rağmen balina türlerinin değişmemiş olması beni şaşırttı” diyor Pétillon.

“Aynı dönemde, karasal faunalar oldukça farklı: Avlanan toynaklılar arasında ren geyiği, sayga antilopu, bizon gibi türler vardı—bunların hiçbiri bugün Batı Avrupa’da yok.”

Araştırmacılar, aletlerin yaşını belirlemek için radyokarbon tarihleme yöntemini kullandı. En eski alet yaklaşık 19.600 ila 20.200 yıl öncesine tarihlendi. Diğer birçok alet ise 16.000 ila 17.500 yıl öncesine ait çıktı.

Ekip ayrıca kuzey İspanya’daki kıyı mağarasında bulunan 90 kemik parçasını da inceledi. Bu balina kemikleri, alet yapmak yerine muhtemelen 15.000 ila 15.500 yıl önce içindeki besleyici yağlı maddeleri çıkarmak için ezilmişti.

“İnsanlar ile balinalar uzun zamandır karşılaşıyor olmalı” diyor çalışmada yer almayan, Western Carolina Üniversitesi’nden tarihçi Vicki Szabo.

Uzmanlara göre, Taş Devri insanları muhtemelen balinaları avlamıyordu. Bunun yerine, kıyıya vuran balina kalıntılarından faydalanıyorlardı. Bu tür karaya vurma olayları, leşçil hayvanları ve insanları onlara çekmiş olabilir.

“Karaya vuran bir balinanın haberi çok hızlı yayılır; çünkü çok uzaklardan dahi fark edilen kötü bir koku yayar” diyor Pétillon.

“Bu yüzden insanlar uzak mesafelerden oraya yönelmiş olabilir. Bu tür olaylar, insanların kıyıya gitme kararlarında ana etken olmasa da, rotalarını değiştirip oraya yönelmelerine neden olmuş olabilir.”

Smithsonian Magazine. 28 Mayıs 2025.

Makale: McGrath, K., van der Sluis, L.G., Lefebvre, A. et al. (2025). Late Paleolithic whale bone tools reveal human and whale ecology in the Bay of Biscay. Nat Commun 16, 4646.