İnsan ve Neandertal Beyninin İlginç Bir Ortak Özelliği Var

Yeni araştırma bulguları, insan ve Neandertal beyinlerinin şaşırtıcı bir şekilde ‘genç’ bir ortak niteliğe sahip olduğunu gösteriyor.

Modern insanların genç bir beyni var ve bu “Peter Pan sendromu” Neandertallerde de görülüyor.

Birçoğu, özellikle büyük beynimizin bizi insan yapan şey olduğuna inanıyor – peki dahası var mı? Beynin şekli ve onu oluşturan parçaların (loblar) şekilleri de önemli olabilir.

Nature Ecology & Evolution’da yayımlanan bir araştırmanın sonuçları, insan beyninin farklı bölümlerinin evrimleşme biçiminin bizi primat akrabalarımızdan ayırdığını gösteriyor. Bir anlamda beynimiz asla büyümez. Bu “Peter Pan sendromunu” yalnızca bir başka primatla paylaşıyoruz: Neandertaller.

(İlgili: Eski İnsan Türleri Aynı Koku Alma Duyusuna Sahipti)

Bulgular, bizi neyin insan yaptığına dair içgörü sağlarken, aynı zamanda kendimizle soyu tükenmiş, çıkık kaşlı kuzenlerimiz arasındaki farkı daha da daraltıyor.

Beynin evrimini takip etmek

Memeli beyinleri, her biri belirli işlevlere sahip dört ayrı bölgeye veya loba sahiptir. Frontal lob muhakeme ve soyut düşünceyle, temporal lob hafızayı korumakla, oksipital lob görmeyle ve parietal lob duyusal girdileri bütünleştirmeye yardımcı olur.

Araştırmacılar, beyin loblarının birbirinden bağımsız olarak evrimleşip evrimleşmediğini veya herhangi bir lobdaki evrimsel değişimin zorunlu olarak diğer loblardaki değişimlere bağlı görünüp görünmediğini – yani, lobların evriminin “entegre” olduğunun kanıtı olup olmadığını araştırdı.

Araştırmacılar, özellikle insan beyninin bu açıdan diğer primatlardan nasıl farklı olabileceğini bilmek istedi.

Bu soruyu ele almanın bir yolu, farklı türler arasında farklı lobların zaman içinde nasıl değiştiğine bakmak ve her bir lobdaki şekil değişikliğinin diğerlerindeki şekil değişikliği ile ne kadar ilişkili olduğunu ölçmekti.

Alternatif olarak, bir hayvan yaşam döngüsünün farklı aşamalarında büyüdükçe beyin loblarının birbiriyle ne derece bütünleştiği ölçülebilir.

Büyüyen beynin bir bölümündeki şekil değişikliği, diğer bölümlerindeki değişiklikle ilişkili midir? Bu bilgilendirici olabilir, çünkü evrimsel adımlar genellikle bir hayvanın gelişimi aracılığıyla geriye doğru izlenebilir. Yaygın bir örnek, erken dönem insan embriyolarında solungaç yarıklarının kısa süreliğine ortaya çıkması ve bu, evrimimizin izini balığa kadar sürebileceğimiz gerçeğini yansıtır.

Araştırmacılar her iki yöntemi de kullandı. İlk analiz, yüzlerce canlı ve fosil primatın (maymunlar ve maymunların yanı sıra insanlar ve yakın fosil akrabalarımız) 3 boyutlu beyin modellerini içeriyordu. Bu, beyin evriminin zaman içindeki haritasını çıkarmalarına izin verdi.

Diğer dijital beyin veri setimiz, yaşayan maymun türleri ve farklı büyüme aşamalarındaki insanlardan oluşuyordu; bu da araştırmacıların, olgunlaştıkça farklı türlerdeki beyin parçalarının entegrasyonunu çizmelerine olanak tanıyordu.

Beyin modelleri, kafataslarının Bilgisayarlı Tomografi taramalarına dayanıyordu. Beyin boşluklarını dijital olarak doldurarak beynin şekli hakkında iyi bir tahminde bulunabilirsiniz.

Şaşırtıcı bir sonuç

Analizlerin sonuçları araştırmacıları şaşırttı. Düzinelerce primat türünün derin zamanlardaki değişimini takip ederek, insanların, özellikle pariyetal ve ön loblar arasında, özellikle yüksek düzeyde beyin bütünleşmesine sahip olduğu ortaya çıktı.

Ancak araştırmacılar benzersiz olmadığımızı da ortaya koydu. Bu loblar arasındaki entegrasyon, Neandertallerde de benzer şekilde yüksekti.

Büyüme yoluyla şekil değişikliklerine bakıldığında, şempanze gibi maymunlarda beyin lobları arasındaki entegrasyonun, ergenliğe ulaşana kadar insanlarınkiyle karşılaştırılabilir olduğu ortaya çıktı. Bu noktada entegrasyon, maymunlarda hızla düşer, ancak insanlarda yetişkinliğe kadar devam eder.

Neandertaller sofistike insanlardı

Peki tüm bunlar ne anlama geliyor? Elde edilen sonuç, bizi diğer primatlardan ayıran şeyin sadece beyinlerimizin daha büyük olması olmadığını gösteriyor. Beynimizin farklı bölümlerinin evrimi daha derinden bütünleşmiştir ve yaşayan diğer primatların aksine biz bunu yetişkin hayatımıza kadar sürdürürüz.

Öğrenme için daha büyük bir kapasite tipik olarak genç yaşam evreleriyle ilişkilendirilir. Araştırmacılar, bu Peter Pan sendromunun insan zekasının evriminde güçlü bir rol oynadığını öne sürüyor.

Başka bir önemli sonuç daha var. Uzun süredir kaba aptallar olarak nitelendirilen Neandertallerin uyum sağlayabilen, yetenekli ve sofistike insanlar olduğu giderek daha açık hale geliyor.

Arkeolojik bulgular, Neandertallerin bilinen en eski ip kanıtlarından katran üretimine kadar gelişmiş teknolojilerin geliştirilmesine destek sağlamaya devam ediyor. Neandertal mağara sanatı, karmaşık sembolik düşünceye düşkün olduklarını gösteriyor.

Biz ve onlar

Sonuçlarımız, bizimle onlar arasındaki ayrım çizgisini daha da bulanıklaştırıyor. Bununla birlikte, birçok kişi, doğuştan üstün olan bazı entelektüel niteliklerin biz insanlara rekabet avantajı sağladığına ve “aşağı” kuzenlerimizi yok olmaya sürüklememize izin verdiğine inanıyor.

Bir grup insanın diğerlerine hükmetmesi ve hatta yok etmesi için birçok neden var. İlk Batılı bilim insanları, Avrupalıların dünya hakimiyetini açıklamak için kendi “daha büyük zekaları” ile bağlantılı kafatası özelliklerini belirlemeye çalıştılar. Elbette artık kafatası şeklinin bununla hiçbir ilgisi olmadığını biliyoruz.

Biz insanlar, 70.000 yıl önce tehlikeli bir şekilde yok olmaya yaklaşmış olabiliriz.

Eğer öyleyse, bu akıllı olmadığımız için değildi. Eğer soyumuz tükenseydi, belki de Neandertallerin torunları bugün “üstün” beyinlerinin onlara nasıl üstünlük sağladığını anlamaya çalışıyor olurdu.

The Conversation. 5 Ocak 2022.

Makale: Sansalone, G., Profico, A., Wroe, S. et al. (2023). Homo sapiens and Neanderthals share high cerebral cortex integration into adulthood. Nat Ecol Evol 7, 42–50.