İnsan Dışı Bir Türde Sesli Esnemelerin Bulaşıcı Olduğu Bulundu

Bulgular, esneme bulaşmasının gelada maymunları arasında işitsel olarak tetiklendiğini gösterdi. Gelada’lar, insanlar dışında bu fenomeni deneyimleyen tek tür.

Birçoğumuz, yakındaki birinin çoğunlukla sesli esnemesiyle oluşan spontan esneme eylemi olan esnemenin bulaşmasına aşinayız.

İnsanlar için esneme, yorgunluk veya can sıkıntısından kaynaklanabilir ve bir başkasının esnediğini görmek veya duymak, zincirleme bir reaksiyon başlatabilir.

Birçok hayvan türü de yorgun olduklarında esniyor ve esneme bulaşmasının belirli büyük maymunlar, maymunlar, lemurlar, domuzlar, kurtlar, evcil köpekler, aslanlar, benekli sırtlanlar ve daha fazlası dahil olmak üzere çeşitli sosyal hayvanlar arasında meydana geldiği biliniyor.

Ancak insanlar dışında yalnızca bir türün, Eski Dünya maymununun bir türü olan gelada’nın (Theropithecus gelada) duyulabilir şekilde esnediği biliniyor.

(İlgili: Şempanzeler Onlarca Yıl Görmedikleri Arkadaşlarını Tanıyabiliyor)

Daha önceki çalışmalar çeşitli türler içinde ve arasında esnemenin bulaşmasını araştırmıştı; örneğin, bazı çalışmalar köpeklerin insan esneme sesine tepki olarak esneyebildiğini gösterdi. Ancak bugüne kadar, insan dışı bir türde tür içi işitsel olarak tetiklenen esneme bulaşmasına ilişkin bilinen bir çalışma yapılmadı.

Şimdi ise bir araştırma ekibi, gelada esneme sesinin kendi türdeşlerini nasıl etkilediğini özel olarak inceledi.

Geladalar, Etiyopya’ya özgü hayvanlar. Birimleri, ekipleri, grupları ve toplulukları içeren çok düzeyli toplumlarda yaşıyorlar. Çekirdek birimler, birden fazla yetişkin dişi, bunların yavruları ve en az bir takipçi erkeği olan tek bir üreyen yetişkin erkeği içeriyor. Ya da yalnızca artık doğdukları birimlerde yaşamayan genç yetişkin ve ergen erkekleri içeriyor.

İnsanlara benzer şekilde geladalar da zengin ve karmaşık sesli iletişimden hoşlanıyorlar. Yeni çalışmaya göre, benzer zorluklara sahip benzer bir evrimsel sosyal ortam (örneğin, her zaman görsel temas halinde olmayan deneklerle grup koordinasyonu ihtiyacı), muhtemelen her iki türde de çok modlu iletişimin ortaya çıkmasına yol açmıştı.

Mevcut bulgular, çoğunluğu erkek olan esneyen geladaların, yalnızca nefes alıp vermekten kaynaklanmayan yüksek bir ses çıkardığını gösteriyor. Araştırmacılar görsel temelli esnemenin bulaşmasının geladaları etkileyebileceğini bilse de, görsel bir işaret olmadan esneme sesinin de benzer bir etkiyle sonuçlanıp sonuçlanmayacağını öğrenmek istediler.

İşitilebilir esneme seslerinin etkilerini test etmek

Araştırmacılar, insanlarda olduğu gibi, evrimleştikçe geladalar arasındaki esneme sesinin, birbirini göremeyen denekler arasında esnemenin bulaşma olasılığına yol açmış olabileceğini öne sürdü.

Bu hipotezleri test etmek için, dünyanın en büyük tutsak kolonisi olan 106 gelada kolonisine ev sahipliği yapan Almanya’nın NaturZoo Rheine’sinde bir çalışma yürütüldü. Burada hayvanlar, geladaların serbestçe dolaşabileceği hem iç hem de dış alanları içeren, bir göletle bölünmüş iki bitişik muhafaza içinde beş çekirdek ünitede (dört adet tek erkek barındıran ünite ve bir adet yalnızca erkekleri barındıran ünite) yaşıyor. Her bir muhafazadaki hayvanlar, bitişikteki muhafazadakileri görebilir ve duyabiliyor, ancak onlarla fiziksel temas kuramıyorlar.

Araştırmacılar, açık alanlarda gerçekleştirilen ses deneyleri için tüm üniteler arasından rastgele 33 test deneği (7 erkek, 26 dişi; 21’i bir muhafazadan ve 12’si diğer muhafazadan) seçti. Geladalarda esnemenin bulaşması yalnızca yetişkinler arasında görüldüğünden yalnızca yetişkinler seçildi.

Duyulabilir esnemeler çoğunlukla erkeklerden geldiğinden, araştırmacılar ilk önce erkek esneme seslerini test sesleri olarak ve erkek bağlı homurdanma çiftlerini kontrol sesleri olarak kaydettiler. Daha sonra, birden fazla kafa karıştırıcı faktörü kontrol ederek, sesleri çeşitli koşullarda test deneklerine dinlettiler ve tepkilerini gözlemlediler. Esneme sesleri test seslendirmesi olarak kullanılan erkeklerin hiçbiri kendi ses kayıtlarıyla test edilmedi.

Esneme sesleri, olası sosyal işaretler veriyor

Bulgular özellikle geladalar arasında duyulabilir şekilde tetiklenen esneme bulaşmasının mevcut olduğunu gösterdi. Bu da onları insanlar dışında bu fenomeni deneyimleyen tek tür haline getiriyor.

Sadece bir esneme sesi geladalarda bulaşıcı esnemeyi tetikleyebiliyordu. Araştırmacılar, kontrol homurtularıyla karşılaştırıldığında, sesli esnemelerin daha fazla esnemeye, daha yüksek esneme şansına ve hem erkeklerde hem de dişilerde benzer düzeyde bulaşıcılığa yol açtığını belirtiyor.

Araştırmacılar ayrıca, test deneklerinin kendi gruplarından bireyler tarafından yapılan duyulabilir esnemelere tepki olarak daha sık esnediklerini doğruluyor; bu da grup üyeliğinin, esnemenin duyulabilir şekilde tetiklenmesinde bir faktör olabileceğini gösteriyor.

Bu alanda keşfedilecek daha çok şey olsa da ekip, işitsel olarak tetiklenen esneme bulaşmasının hem insanlarda hem de geladalarda sosyal bir amaca hizmet edebileceğine inanıyor.

“Grup senkronizasyonunda esnemenin önemi göz önüne alındığında, işitsel esnemenin bulaşmasının uyarlanabilir değeri, görsel temasın mümkün olmadığı durumlarda bireylerin akustik teması sürdürme ihtiyacına bağlı olabilir.”

Makale: Pedruzzi, L., Francesconi, M., Palagi, E., & Lemasson, A. (2024). The sound of yawns makes geladas yawn. Scientific Reports, 14(1), 361.