İnka Ritüelinde Kurban Edilmiş Lamalar Bulundu

Peru’daki bir kurban töreni alanında oldukça iyi korunmuş ve süslenerek gömülmüş dört adet lama kalıntısı keşfedildi. Süsleri hala üzerlerinde duran lamalar, antik İnka’nın bu uygulamasına ilişkin ilk arkeolojik kanıt olma özelliğini gösteriyor.

Üçü beyaz ve biri kahverengi olan lamalar; 500 yıl önce, Peru’daki Tambo Viejo adlı alanda, ayinsel bir amaçla öldürülmüştü. Antiquity adlı dergide yayımlanan yeni bir akademik makaleye göre İnkalar için lamalar, kurban etmek için tercih edilen hayvanlardı; “ayinsel değerleri, insanların ayinsel değerinden sonra ikinci sırada yer alıyordu.” Hayvanlar, tanrıların gözünde değerlerini pekiştirmek için, renkli bilezikler ve iplerle süslenmişti.

(Peru’da Süslenerek Kurban Edilmiş Kobaylar Bulundu)

İspanyol sömürgecilerin etnografik beyanları, lamaların İnka halkı tarafından kurban edildiğine dair betimlemeler içeriyor. Bu beyanlar, İnkaların kimi zaman 100 lamayı tek seferde kurban ettiğini, bu kurban ritüellerinin ardında ise, tanrıların bu kurbanların karşılığını olumlu hava koşulları ile vereceğine dair umutların yer aldığını ileri sürüyor.

Yeni araştırmanın başyazarı, Calgary Üniversitesi’nden araştırmacı Lidio Valdez’e göre Tambo Viejo’da yapılan keşif sayesinde arkeologlar, uygulamanın kesin kanıtlarını ilk kez açığa çıkarmış oldular. 

Bu keşiften önce arkeologlar, Peru’nun kuzey kıyısı boyunca, ritüel amacıyla kurban edilmiş yüzlerce çocuğu ve lamayı gün ışığına çıkardı fakat bunlar İnka-öncesi Chimu Medeniyeti’ne tarihleniyordu (İnka İmparatorluğu, Chimuları MS 1475’te yenilgiye uğratmıştı.)

Valdez’in belirttiğine göre İnkalar, kendileri tarih sahnesine çıkmadan önce, bölgede uzun bir süredir uygulanagelmiş olan teamülleri takip ediyorlardı.

“Şöyle belirtmeliyiz ki Chimular söz konusu olduğunda, lamaların cenaze adakları olarak kullanıldığı görülüyor.” diye açıklıyor Valdez. “Chimuların tam tersine, Tambo Viejo’da kurban edilmiş lamalar cenaze adakları olarak kullanılmamış; bu lamalar, yaratıcı Tanrı Viracocha’ya ve Güneş’e adanmışlar.”

Valdez; İnkalar arasındaki bu uygulamanın fiziksel kanıtını bulmanın çok uzun zaman aldığını çünkü sadece birkaç alanın düzgünce incelenmiş olduğunu ve İnkalara ait birkaç merkezden kazılmış olanların da muhafaza durumunun oldukça zayıf olduğu bölgelerde yer aldığını söylüyor. Peru’nun güney kıyısı boyunca konumlanmış olanTambo Viejo’da ise koşullar, organik kalıntıların mükemmel derecede korunmasını sağlayacak kadar kuru. Bu koşullar sayesinde İnkalar, kurban ettikleri lamaları gömdükleri sırada, lamaların üzerine kum yerleştirmişlerdi.

Tambo Viejo’daki kurbanlar, İnkaların bölgeyi barışçıl yollarla ilhak etmesinden kısa bir süre sonraya tarihleniyor. İmparatorluk, ilhak sonrasında, Tambo Viejo’yu ve yakınlardaki diğer bölgeleri yeni idari merkezlere dönüştürdüler. Aynı ekip tarafından aynı alanda daha önce yapılan çalışmada, ritüele kurban edilmiş ve tıpkı lamalar gibi renkli süslemelerle donatılmış düzinelerce Gine domuzu (kobay) ortaya çıkarılmıştı.

Arkeologlar dört lamayı, harap olmuş bir yapıyı kazarken bir zeminin altında buldular. Beşinci bir lama da bulunmuştu fakat incelenemeyecek kadar bozulmuş durumdaydı. Lamaların devegillere (lama ya da alpakaya) ait liften yapılmış süslemeleri, özel hediyeler olarak tanrılara sunulduklarını düşündürüyor. Önceki çalışma kahverengi lamaların yaratıcı Tanrı Viracocha’ya ve beyaz lamaların Güneş’e, İnkaların en önemli tanrısına kurban edildiğini ortaya çıkarmıştı. “Tanrılara sunuldukları için bu lamalar çok önemli adaklardı.” diyor Valdez. “Bu keşif, türünün ilk örneği. Eşi benzeri yok. Artık İnka hayvan adaklarının en güzel şekilde bezendiklerini biliyoruz.

Yazarların çalışmada belirttiklerine göre, çok iyi korunmuş lamaların yakından incelenmesi, “boğazda ya diyaframda herhangi bir kesiğe rastlanmadığını, bu durumda lamaların diri diri gömülmüş olabileceklerini” açığa çıkardı. Dahası, hayvanların bacaklarının bağlanmış olması, bu yorumu destekliyor olabilir. Bu zalimce tahmin doğruysa, bu durum; diğer alanlarda belgelenen, insanların canlı canlı gömülerek kurban edildiğine dair kanıtlarla paralellik gösterebilir. Ayrıca, İnkaların son dokunuş olarak lamaların mezarları üstüne tropikal kuşların tüylerini yerleştirdikleri biliniyor.

Radyokarbon tarihleme bu ritüelin MS 1447’de, yani yaklaşık olarak 573 yıl önce gerçekleştirildiğini ileri sürüyor.

İspanyol sömürgecilerin iddialarına göre İnkaların kurban törenleri; başarılı hasatlar, sağlıklı sürüler ve düşmanlara karşı zafer için birer rica niteliğindeydi. Yeni araştırma, önemli ölçüde farklı bir amaca işaret ediyor: yeni ilhak edilmiş topraklarda yaşayan insanlara karşı yapılmış bir iyi niyet gösterisi.

Yazarların belirttiğine göre, bölgeye henüz ulaşan İnkalar, daha önceden mevcut olan sosyokültürel düzeni altüst etmişlerdi; bu yüzden yerlilere dostça davranıp yiyecekler ve hediyeler vererek onları yatıştırıyorlar ve aynı zamanda yerli huacaları (dini anıtlar) ve tanrıları kabulleniyorlardı. İnkalar bir şey vermeden bir şey almanın mümkün olmadığına inanıyorlardı; bu düşünce, “halkları ve yaşadıkları toprakları ilhak etmenin, aksi halde anormal bir durumu normalleştirmek adına bir değiş tokuşu gerektirdiği” şeklinde kendini gösteriyordu.

Yazarlar, “İlginç bir şekilde, lama mezarlarının üstündeki tüyler, İnkaların ele geçirdikleri yeni topraklar üzerindeki hakimiyetlerini pekiştirme girişimi olarak yorumlanabilir.” diye tahminde bulunuyorlar.

Arkeologlar aynı alanda, büyük fırınlar ve özenle düzenlenmiş ziyafetlere dair kanıtlar açığa çıkardılar. Valdez’in işaret ettiğine göre, bu kurban törenleri ürkütücü veya soğuk rüzgarların estiği olaylar değildi; bu törenler, ziyafet bahanesiyle yiyeceklerin paylaşıldığı kutlamalardı.

“Hayvan kurban etmeyi içeren törenlerin, şarkı söyleme ve dans etme gibi, arkasında arkeologların bulabileceği somut kanıtlar bırakmayan türden olaylara da sahne olduğuna inanıyorum.” diyor Valdez.

Toronto Üniversitesi Antropoloji Departmanı’nda doktora adayı olan Aleksa Alaica, “Yazarlar; lamaların Tambo Viejo’nun önemli mimari bölgelerine gömülmesinin, hasat ve tören mevsimlerinde İnka otoritesinin meşrulaşma sürecini nasıl rahatlattığını, aynı zamanda yerli lamaların kullanılmış olmasının sosyal hafızayı nasıl güçlendirdiğini başarılı bir şekilde kanıtladılar.” diyor.

Çalışmaya katılmamış olan Alaica; alanda devam eden araştırmaların, İnka toplumunun bütününe ışık tutabileceğini belirtiyor.

Beslenme düzeni, hastalıklar ve kökenler ile ilgili ayrıntılı bilgilerin elde edilmesi ile birlikte lamaların kurban törenlerinde kullanılması ile yaşanan deneyimler, kurban törenleri gerçekleştiren insan toplulukları hakkında daha iyi anlayışlar sunacak.” diyor Alaica.

Şunu belirtmek gerekiyor ki Valdez, ilk bakışta Tambo Viejo’nun hiç de ilgi çekici olmadığını düşünmüştü. Dediğine göre, alanı olabildiğince uzun bir süre boyunca görmezden gelmiş ve sonunda Tambo Viejo’yu incelemeye karar vermeden önce dikkatini daha eski alanlara yoğunlaştırmıştı.

Son olarak Valdez, herkesin katılacağı o cümleyi söylüyor: “Önünde sonunda Tambo Viejo’yu incelemek, doğru olduğuna inandığım bir karar.”

Gizmodo. 21 Ekim 2020.

Makale: Valdez, L. M., Bettcher, K. J., & Huamaní, M. N. (2020). Inka llama offerings from Tambo Viejo, Acari Valley, Peru. Antiquity, 1-18.