İlk Seri Üretim Kaselerdeki Yemek Kalıntıları Keşfedildi

Daha önce eğimli ağızlı kaselerin tahılları işçilere dağıtmak veya vergilendirme amacıyla ölçmek için kullanıldığı düşünülüyordu.

Mezopotamya’daki ilk şehir devlet toplumlarının kullandığı ilk seri üretim kaseler, sanıldığı gibi tahılların dağıtımında kullanılmıyordu.

Dünyanın ilk şehir devlet toplumları, yaklaşık 5.500 yıl önce günümüzde Irak’ın da yer aldığı Mezopotamya’da gelişti.

Başka hiçbir eser türü, bu gelişmeyi, seri üretilen ilk pişmiş toprak kase olan, eğimli ağızlı kaseden (BRB) daha fazla simgeleyemez. BRB’nin işlevi ve bu kaselerin içerdiği yiyecekler, bir asırdan uzun bir süredir tartışma konusu olmaya devam ediyor.

(İlgili: Küllüoba’daki Kaplarda Ağrı Kesici Etken Maddesi Bulundu)

Journal of Archaeological Science’da yayımlanan bir makale, BRB’lerin özellikle et bazlı yemekler, büyük olasılıkla kemik iliği aromalı güveçler veya et sularının da içinde olduğu çeşitli yiyecekler içerdiğini gösteriyor.

Kuzeydoğu Irak’ın Yukarı Diyala/Sirwan Nehri Vadisi’nde bulunan Shakhi Kora’nın Geç Kalkolitik dönemine tarihlenen bir alanında bazı BRB’ler bulundu. Bu kaselerde hayvansal yağların kimyasal bileşikleri ve kararlı izotop imzaları keşfedildi.

Glasgow Üniversitesi’nden Profesör Claudia Glatz liderliğindeki uluslararası bir ekip, Sirwan Bölgesel Projesi kapsamında 2019’dan beri Shakhi Kora’da kazılar yapıyor.

BRB’ler, kuzey Mezopotamya boyunca Uruk-Warka gibi güneydeki ova bölgelerinden, Zagros eteklerine ve ötesine yayılmış gibi görünen seri üretim, kalın duvarlı, konik kaselerdi. BRB’ler, genellikle anıtsal yapılarla ilişkilendirilen Geç Kalkolitik yerleşim yerlerinde binlerce sayıda bulunuyor.

Stilize BRB’ler en eski yazılı belgelerde, erken dönem çivi yazısı tabletlerde görülür. Geleneksel olarak tahılları veya tahıl bazlı gıdaları devlete bağlı işçilere veya personele dağıtmak için kullanılan tayın kapları olarak yorumlanır. Buğday, emmer ve arpa gibi doğası gereği vergilendirilebilir ve depolanabilir tahıl taneleri, uzun süredir ekonomik omurga ve erken dönem devlet kurumları ve onların seçkinleri için ana zenginlik ve güç kaynağı olarak kabul edildi.

Buğday, buğday nişastası ve arpa gibi doğası gereği vergilendirilebilir ve depolanabilir tahıl taneleridir. Bu tahıllar, uzun süredir erken dönem devlet kurumları ve onların seçkinleri için ekonomik omurga, ana zenginlik ve güç kaynağı olarak kabul edildi.

Bununla birlikte, “Görünmez yahnileri açığa çıkarmak: Irak Kürdistan Bölgesi, Shakhi Kora’daki Geç Kalkolitik yerleşim yerinden eğimli kenarlı çanakların organik kalıntı analizlerinin yeni sonuçları” başlıklı makalede araştırmacılar, “Analitik sonuçlarımız, BRB’leri tahıl kapları olarak gören geleneksel yorumlara meydan okuyor. Shakhi Kora kaplarında et ve potansiyel olarak süt bazlı gıdaların varlığı, çok amaçlı açıklamalara destek veriyor ve kapların anlam ve işlevinin yerel olarak benimsenme süreçlerine işaret ediyor.” diyor.

Kimyasal analizi yürüten Dr. Elsa Perruchini, “GC-MS ve GC-C-IRMS kullanan kimyasal ve izotopik analizin birleşik yaklaşımı, BRB’lerin işlevine ilişkin yeni bilgiler sağlamak amacıyla pişmiş toprak kap parçalarından çıkarılan lipitlerin kaynaklarını belirlemek için kullanıldı.” diyor.

Glasgow Üniversitesi’nde Arkeoloji Profesörü ve Shakhi Kora kazılarının yöneticisi olan Profesör Claudia Glatz, “Sonuçlarımız, erken şehircilik çalışmasında ve devlet sezgilerinin ortaya çıkışında önemli bir ilerleme sunuyor.” diyor.

“Bulgular, Mezopotamya’da BRB’lerin kullanılma şekillerinde ve içlerinde hangi yiyeceklerin servis edildiği konusunda önemli yerel farklılıklar olduğunu gösteriyor ve aşırı devlet merkezli erken sosyal karmaşıklık modellerine meydan okuyorlar.”

“Sonuçlarımız, başka yerlerde açık bir şekilde devlet kurumları ve belirli uygulamalarla ilişkilendirilen nesnelerin işlevinin ve sosyal sembolizminin benimsenmesinde ve yeniden yorumlanmasında büyük ölçüde yerel farklara işaret ediyor. Sonuç olarak, heyecan verici yeni araştırma, bölgesel ve yerel düzeyde erken devletin gelişimi, müzakere ve olası reddinde gıda ve yemek yollarının rolünün anlaşılması adına yeni araştırma yolları açıyorlar.”

Çevre ve iklim bilimleri profesörü olan Profesör Jaime Toney, “Birkaç yıldır Claudia ve ekibiyle yakın işbirliği yapıyoruz. Bu sayede arkeolojik alanlardan çömleklerin toplanması sırasında oluşan kontamiansyonu en aza indirebiliyoruz. Fosil kalıntılarının analizi ve kararlı izotop analizinin bir zamanlar hayvansal yağları tuttuklarını açıkça göstermesiyle bunun işe yaradığını görmek büyüleyici.” diyor.

Glasgow Üniversitesi. 21 Kasım 2022.

Makale: Elsa Perruchini et al. (2022). Revealing invisible stews: new results of organic residue analyses of beveled rim bowls from the Late Chalcolithic site of Shakhi Kora, Kurdistan Region of Iraq. Journal of Archaeological Science: Reports.