Holokost Kurbanlarının Kolyeleri Gaz Odası Yakınında Bulundu

Kolye uçlarının üzerinde Musa peygamber figürü ve On Emir yer alıyor.

Arkeologlar, Polonya’nın doğusunda bir Nazi imha kampı olan Sobibor’da öldürülen insanlara ait üç kolye ucu buldu.

Israel Antiquities Authority (IAA) sitesine göre araştırmacılar, gardiyanların Holokost kurbanlarını gaz odalarına götürmeden önce soyunmaya zorladıkları yerlerde kolyelerden ikisini, imha kampındaki bir toplu mezarın yakınında da üçüncü kolyeyi buldu.

Kazıyı yöneten IAA arkeologu Yoram Haimi verdiği demeçte, “Yürek burkan kolye uçlarının arkasındaki hikâyeler hakkında çok az şey biliniyor.” diyor.

(İlgili: Bulunan Künyeler, Çocuk Holokost Kurbanlarına Ait Çıktı)

Yaklaşık 10 yıllık arkeolojik kazı çalışmaları sonrası Sobibor’da üç kolye ucu bulundu. Her kolye ucu birbirinden farklı olmasına rağmen, üçünün de bir yüzünde Musa peygamber figürü ve On Emir, diğer yüzünde “Duy, ey İsrail” anlamına gelen İbranice dua “Şema Yisrael” var.

Yahudiler için Şema, “Tanrı’nın tekliğinin ve hükmünün bir teyidi”. Haimi, “Bu duayı her gün okumak, geleneksel olarak dindar Yahudiler tarafından farz kabul ediliyordu.” diyor. Ayrıca geleneksel olarak Yahudi halkı duayı ölmeden önceki son sözleri olarak da okuyorlardı.

Her metal kolye ucundaki kelimeler elle yazılmış. Geçtiğimiz yıl araştırmacılar kolye uçlarının Ukrayna, Polonya ve Çek Cumhuriyeti’nden geldiğini tanımlayabildi.

Haimi, “Doğu Avrupa Yahudi toplulukları arasında, bir tarafında “Şema Yisrael” yazılı, diğer tarafında Musa peygamberin ve On Emirin olduğu kolyeler takmanın bir tür gelenek ya da moda olduğunu bulduğumuzu söylemek mümkün.” diyor. Ancak, bu kolyelerin nasıl yaygınlaştığı belli değil.

Haimi, “Bu kolyeler sinagoglardaki yerel Yahudi cemaatleri tarafından mı dağıtılmışlardı yoksa bireyler kendisi mi yaptırmışlardı?” diye merak ediyor. “Kolyeler hakkındaki araştırma devam ediyor, ayrıntıları bizimle paylaşmaya halkı davet ediyoruz.”

Britannica sitesine göre, Holokost sırasında öldürülen 6 milyon Yahudi’nin yanı sıra engelli insanlar, Romanyalılar, Polonyalılar ve diğer Slav halkının yaklaşık 250.000’i (çoğunlukla Sovyetler Birliği’nin işgal ettiği bölgelerden gelen Yahudiler) 1942-1943 yılları arasında Sobibor’da öldürüldü. Amcası bu kamplardan birinde öldürülen Haimi’nin daha önce belirttiğine göre, ölüm sayısı muhtemelen bilinenden daha yüksek.

Haimi, Sobibor’un Avrupa’nın dört bir yanından yakalanan Yahudileri taşıyan bir demir yoluna bağlı olduğunu, yürüyerek ya da kamyonlarla ölüm kamplarına götürülenlerin ya da trenlerde bulunan herkesin ölüm sayısını tahmin ederken kullanılan listelere dâhil edilmemesinin muhtemel olduğunu söylüyor.

IAA yönetmeni Eli Eskozido yaptığı açıklamada, “Keşfimizin kişisel ve insani yönü tüyler ürpertici.” diyor. “Bu kolyeler Yahudi nesillerindeki bağı temsil ediyor: Binlerce yıllık dua ve inanç ile örülü o güçlü bağı.”

Yeni kazı çalışmaları arkeolog Wojciech Mazurek, arkeolog Haimi ve Ivar Schute tarafından yönetildi ve hepsinde yerel halk yardım etti.

Live Science. 31 Ocak 2022.