Göz Akı, Şempanze ve Diğer Memelilerde de Görülüyor

Yeni bir araştırmaya göre, beyaz göz akı sadece insanlarda değil, şempanzelerde ve diğer memelilerde de bulunuyor.

Yapılan yeni bir araştırmaya göre, uzun süredir iletişim için çok önemli olan benzersiz bir insan özelliği olduğuna inanılan görünür beyaz sklera (göz akı), şempanzelerde ve diğer memelilerde daha önce bildirilenden daha yaygın olarak görülüyor.

Journal of Human Evolution’da yayımlanan çalışma, Uganda’daki Kibale Ulusal Parkı’ndaki bir yaşam alanı olan Ngogo’da yaşayan 230 vahşi şempanzenin 1.000’den fazla fotoğrafını analiz etti. Araştırmacılar, 1 aylıktan 68 yaşına kadar olan hayvanlarda sklera rengini değerlendirdiler ve örnekteki şempanzelerin yüzde 15’inde beyaz sklera olduğunu ve yüzde 41’inde ten rengi veya kahverengi gibi daha açık sklera formları olduğunu buldular.

Açık ve beyaz sklera en çok bir buçuk yaşın altındaki yavrularda yaygındı ve hayvanlar yaşlandıkça genellikle rengi koyulaşıyordu. Koyu renkli skleraya sahip şempanzelerin yüzde 75’inde, hayvanların bakışlarının yönünü gözlemlemeyi kolaylaştıran kontrast yaratan soluk irisler vardı.

(İlgili: Maymunlar, Hominin Aletlerine Benzer Aletler Yapıyor)

İnsan olmayan çoğu hayvanda sklera siyahtır ve bu da onların nereye baktığını ayırt etmeyi zorlaştırır. Bilim insanları, insanların gelişmiş sosyal iletişiminin evrimine beyaz skleraların yardım ettiğini uzun süredir teorileştirdiler. Diğer türlerdeki daha açık renkli sklera örneklerini ise anormal olarak görme eğilimindeler.

Çalışmanın yazarlarından biri olan Aaron Sandel, “İnsan evrimiyle ilgilenen psikologlar bu keşfi ceplerine koydular ve hızla ilerlediler. İşbirliği yapma ve iletişim kurma yeteneğimiz gibi bilişimizin benzersiz yönlerinin gözlerimiz tarafından nasıl mümkün kılındığını teorileştirmeye başladılar. Bu kavram o kadar yerleşik hale geldi ki, bazı bilim insanları bu kuralın açık istisnalarını görmezden geldi.” diyor.

Son araştırmalar, diğer hayvanlarda beyaz sklera olduğunu ortaya koydu, ancak insanların yaşayan en yakın kuzenleri olan şempanzelerde kayda değer bir yaygınlık bulunmadı. Bu yeni çalışma, uzmanların sklera renginde çok fazla varyasyon gözlemleme yeteneklerini atfettiği önceki araştırmalardan daha büyük bir örneklem boyutu kullandı.

Çalışmanın ortak yazarı Isabelle Clark, “Şempanzelerin tek tip koyu renkli skleraya sahip olduğu düşüncesi, onların işbirlikçi olmaktan çok rekabetçi olduklarına dair anlatıyı desteklemek için kanıt olarak kullanıldı.” diyor.

“Bu çalışma, Kevin Lee’nin yetenekli ve üretken fotoğrafçılığının yanı sıra, Ngogo’daki çok sayıdaki örneğin mümkün kıldığı, bu kadar büyük bir vahşi, bireysel olarak tanımlanmış şempanze örneğini inceleyen ilk çalışma. Tıpkı insanlarda olduğu gibi, bireyler ve belki de şempanze popülasyonları arasında, yalnızca küçük bir örneği ele alırsak gözden kaçabilecek çok fazla çeşitlilik var.” diyor.

Ekip ayrıca 70 hayvanat bahçesindeki hayvan türünde sklera rengine baktı ve bunlardan 19’unda beyaz skleraya sahip en az bir birey olduğunu buldu. Çalışma, nihayetinde insan gözünün nasıl bugünkü haline geldiğini açıklamaya yardımcı olabilir.

Sandel, “Önceden düşünülenden daha fazla türün beyaz sklerası var. Peki o türler hangileri? Ortak noktaları nelerd? Bulgumuz beyaz skleranın insanlarda nasıl evrimleşmiş olabileceğine dair potansiyel bir mekanizma sağlıyor.” diyor.

“Atalarımızın çevresinde beyaz skleraya sahip olmak, insanlar için bir şekilde avantajlıysa, doğal seçilim maymun atalarımızda zaten mevcut olan gelişim modellerine göre hareket etmiş olabilir.”

University of Texas at Austin. 6 Şubat 2023.

Makale: Clark, I. R., Lee, K. C., Poux, T., Langergraber, K. E., Mitani, J. C., Watts, D., … & Sandel, A. A. (2023). White sclera is present in chimpanzees and other mammals. Journal of human evolution, 176, 103322.