Goriller de Şempanzeler Kadar Öz Farkındalığa Sahip

Gorillerin, bilim insanlarının daha önce düşündüğünden daha yüksek bir öz farkındalığa sahip olabileceği ortaya çıktı.

Goriller, bilim insanlarının daha önce düşündüğünden daha fazla öz farkındalığa sahip olabilir. Yeni bir çalışma, gorillerin kendi vücutlarının farkında olmayı gerektiren testlerde şempanzeler kadar iyi performans gösterdiğini buldu.

Utrecht Üniversitesi biyoloğu Jorg Massen liderliğindeki bir araştırma ekibi çalışmayı gerçekleştirdi. Araştırmacılar şimdi meslektaşlarını, hayvanlardaki öz farkındalığı daha iyi anlamak için farklı test türleri kullanmaya teşvik ediyor.

Hayvanlar var olduklarını biliyorlar mı? Şempanzeler uzun zamandır yüksek öz farkındalıklarıyla biliniyordu, fakat artık goriller için de sağlam kanıtlar var.

Biyologlardan oluşan bir ekip, Arnhem’deki Burgers Hayvanat Bahçesi’nde şempanzeleri ve gorilleri inceledikten sonra bu sonuca vardı. Araştırma ekibinde Utrecht Üniversitesi, Viyana Üniversitesi ve Amsterdam Üniversitesi’nden bilim insanları yer aldı. Bulgular, American Journal of Primatology dergisinde yayımlandı.

(İlgili: Babunlar Öz Farkındalık Ayna Testinde Başarısız Oldu)

Öz farkındalığı test etmek için bilim insanları genellikle ayna testi adı verilen yöntemi kullanıyor. Bu testte, hayvanlara vücutlarında yalnızca aynaya baktıklarında görebilecekleri bir işaret koyuluyor. Hayvan kendi vücudundaki işarete dokunmaya veya onu kaldırmaya çalışırsa, bu kendilerinin farkında olduklarını gösteriyor ve bu da öz farkındalığın varlığını destekliyor.

Massen, “Ayna testi iyi çalışıyor, ancak tüm hayvanlar için uygun değil” diyor. “Bazı hayvanlar görünüşe fazla güvenmezler ve yüzlere bakmaktan hoşlanmayabilirler. Bu türler, kendi farkındalıklarına sahip olsalar bile ayna testinde başarısız olabilirler.”

Massen gorillerin bu kategoride olabileceğine inanıyor. Goriller belki de genellikle göz temasından kaçındıkları için genellikle ayna testinde düşük puan alırlar. Aynaya bakmayı rahatsız edici bulabilirler, bu da kendilerini tanımalarını zorlaştırır.

Bu durumu daha fazla araştırmak için Massen’in ekibi farklı bir deney gerçekleştirdi. Bu testte şempanzeler ve goriller yiyecek almak için bir kutunun kapağını açmak zorundaydı. Bazen araştırmacılar kutuyu bir direğe yerleştirerek hayvanı kapağın üzerine oturmaya zorluyordu. Bu durumda hayvanlar kendi vücutlarının kapağı tıkadığını fark etmek zorundaydı.

Başarılı olmak için hayvanların kendi bedenlerinin engel olduğunu anlamaları gerekiyordu. Massen, “Bu, beden farkındalığının temel bir biçimi. İnsanlarda bu, yaklaşık olarak 1,5 yaşında gelişiyor” diyor.

Şaşırtıcı bir şekilde, hem şempanzeler hem de goriller eşit derecede iyi performans gösterdi. Massen, “Önemli olan, her iki türün de kutuyu açmak için kutudan uzaklaşmaları gerektiğini hemen fark etmeleriydi” diyor. “Bu, kendi bedenlerinin bir engel olduğunun farkında olduklarını gösteriyor. Yani gorillerin ayna testlerinde genellikle kötü performans göstermesi, öz farkındalıklarının olmadığı anlamına gelmiyor”.

Massen ve ekibi, bilim insanlarının hayvanların öz farkındalığını incelerken ayna testinin ötesine geçmeleri gerektiğine inanıyor. Massen, “Bu beden farkındalığı testi sayesinde artık gorillerin iç yaşamı hakkında daha fazla şey biliyoruz. İç yaşamları daha önce düşündüğümüzden daha zengin olabilir veya en azından bilimsel kanıta sahip olabilmemizi sağlar” diyor.

Öz farkındalığın evrimi

Çeşitli testler kullanmak, öz farkındalığın insanlarda ve hayvanlarda nasıl evrimleştiği hakkında daha fazla bilgi ortaya çıkarabilir. Bazı biyologlar öz farkındalığın insanların ve büyük maymunların ortak atalarında erken geliştiğine inanıyor. Diğerleri ise farklı maymun ailelerinde ayrı ayrı evrimleşmiş olabileceğini öne sürüyor. Örneğin, bilim insanları şempanzelerin ve orangutanların aynı tür öz farkındalığa sahip olup olmadığını hala araştırıyor.

Massen “Maymunların benzer bir öz farkındalığa sahip olması mümkün, ancak aynı zamanda oldukça farklı da olabilir. Farklı testleri birleştirerek bu farklılıkları daha iyi anlayabiliriz.” diyor.

Massen, bu bulguların öz farkındalığı nasıl tanımladığımızla ilgili soruları gündeme getirdiğini söylüyor. Araştırmanın öz farkındalığın farklı biçimler alabileceğini gösterdiğine inanıyor. “Genellikle ‘daha az zeki’ olarak düşündüğümüz hayvanların aslında hayal ettiğimizden daha karmaşık düşünceleri olabilir.”

Utrecht University. 17 Mart 2025.

Makale: Vanhooland, L. C., Mager, C., Teuben, A., Bugnyar, T., & Massen, J. J. (2025). Comparing the Performances of Chimpanzees (Pan troglodytes) and Gorillas (Gorilla gorilla gorilla) in Two Self‐Awareness Tasks. American Journal of Primatology, 87(3).