Göçebe İskitler Geriye Ne Bıraktı?

İskitler göçebe yaşayan bir toplumdu, bu yüzden kişisel eşyaları taşınabilir, dayanıklı, genellikle hafif ve küçük veya katlanabilir olmalıydı. Deri, kumaş, keçe ve ahşaptan yapılmış nesnelerin yanı sıra profesyonel maden işçileri birçok alet, silah ve küçük kişisel süs eşyası da üretti.

Sibirya’daki mezarlarda yürütülen kazı çalışması sırasında İskitlere ait çok sayıda eşya ortaya çıkarıldı. Bu donmuş mezarlar; mumyalanmış savaşçıları, atları ve aynı zamanda kıyafetleri, kumaşları, yiyecekleri, silahları ve muhteşem altın takıları mükemmel şekilde muhafaza etmişti.

(İskitlerin Altın Eşyaları Uyuşturucu Kullanımını Gösteriyor)

British Museum’da düzenlenen “İskitler: Sibirya’nın Eski Savaşçıları” adlı sergide birçok etkileyici örnek sergilenecek, öne çıkan birkaç örnek şöyle;

Altın Kemer Toka

Bu güzel altın kemer toka, yaklaşık 2.300 yıl önce Sibirya’daki göçebe halk tarafından yapıldı. Simetrik kemer tokasının yarısı, şüphesiz İskitli bir soyluya, belki de kraliyet ailesine aitti. Altın, güneş ve kraliyet gücü ile ilişkilendirilirdi.

Figür, ölen bir adamı, uzun atkuyruğu olan bir tanrıçayı (solda), bir ok kılıfının asılı olduğu hayat ağacını ve iki atın dizginlerini tutan bir adamı gösteriyor. Görünüşe göre evlenmek isteyen İskitli bir adam, kadının at arabasından önce ok kılıfını asmış. Sahne, ölen adam ve yeraltı dünyası güçleriyle de ilişkilendirilen ve insanlara can veren  ‘Yüce Anne’ arasındaki sembolik bir evliliğe işaret ediyor olabilir. Kutsal birliktelikleri tüm canlıların ölümü ve doğumu için şarttı.

Takma Sakal

Bu takma sakal, donmuş karın organik maddeyi inanılmaz derecede iyi muhafaza ettiği Altay dağlarında bir İskit mezarlığı olan Pazırık’taki bir kabile reisinin cesedinin altında bulundu. İnsan saçından yapılmış bu takma sakal, bir kayışa dikilmiş, arkadan bağlanarak kullanılmış ve koyu kestane rengine boyanmış. İskitler, Yunan ve Akhamenid tasvirlerinde genellikle sakallı olarak tasvir ediliyor ancak Pazırık’ta bulunan mumyaların hepsi sinekkaydı tıraşlıydı. Bu yüzden bu sahte sakalların cenaze törenlerinde dini bir rolü olabileceği düşünülüyor.

Erkek kafa başlığı

Bu ilginç başlık da takma sakal ile aynı mezarda bulundu. Son savaşı sırasında, Pazırık’ın kabile reisi tarafından giyilmiş olabilir çünkü şapkadaki hasar ile adamın kafasındaki ölümcül yaralar birbiriyle uyuşuyor. Oyma eser, gagasında bir geyik kafası taşıyan ve her iki tarafında kaz figürleri olan fantastik bir kartalın başını tasvir ediyor. Bu öğeler, gösterişli bir ahşap taçla süslenmiş bir keçeden oluşan karmaşık bir şapkanın parçasıydı.

Katlanabilir Masa

İskitler göçebe bir hayat yaşadıkları için mobilyaları da taşınabilirdi. Katlanabilir masalar, Pazırık mezarlarında sık rastlanan bulgulardan birisi. Yükseklikleri 18-47 cm arasında değişse de hepsi, tepsi benzeri oval bir üste ve dört tane torna ya da el oymasıyla yapılmış ayaklara sahipti. Her bir ayağın tepesine karşılık gelen boşluğa (zıvana deliği) yerleştirilmiş bir çıkıntı (zıvana dili) bulunuyor. Bu ve aynı mezarda bulunan diğer tüm masa üstleri, cilayı andıran zincifre kırmızıya boyanmış.

Geyik Şeklindeki Toka

Bu toka muhtemelen bir gorytos’u (yay ve ok koyulan kılıf) süslemek için kullanılıyordu. Toka, arkaya lehimlenmiş altın halkaların kabartmayla işlenerek ve oyularak, kalın altın bir tabakadan yapılmış. Kulak ve göz kısımları muhtemelen renkli camla doldurulmuş. Yapılan işçilik son derece yetenekli bir zanaatkârın elinden çıktığını gösteriyor ve hayvanın yatma pozisyonu ve boynuzlarındaki süsün işlenişi, İskit sanatında ‘’hayvan üslubu’ olarak biliniyor.

Atlar İçin Maske

Sütünden, etinden ve derisinden yararlanmanın yanı sıra atlar, İskitlerin askeri gücünün arkasındaki itici güç ve temel ulaşım şekliydi. İskit atları, savaşçılarla birlikte gömülüyor, onları fantastik ve efsanevi hayvanlara dönüştüren maskeler ve diğer parçalarla giydiriliyorlardı. Toynaklı griffon olarak görülen bu canlıların, sahiplerini öbür dünyaya taşıdığına inanılıyordu. Keçe ve deriden yapılmış bu at maskesinin boynuzları arasında bir horoz ve koçbaşı bulunuyor. En tepesi ise altın varaktan yapılmış balıklarla süslenmiş. Maske, Pazırık’taki mezarlarda bulunan çeşitli at maskelerinden yalnızca birisi.

Süslü Kadın Ayakkabısı

Bu kadının deri ayakkabısı son derece zengin bir şekilde dekore edilmiş. Tabanı süslemek için gösterilen özen, insanların yere oturdukları ve tabanlarının oldukça görünür olduğu göz önüne alındığında, hemen fark ediliyor. Dış tabanı, kırmızı bir bezeyle sarılmış ve bir milimetreden daha küçük deliklerle delinmiş pirit kristalleri ile süslenen bir deriden yapılmış. Bu yoğun kristalleri kusursuz bir şekilde işlenmesiyle ortaya çıkan işçilik inanılmaz. Altın folyoyla kaplanmış deri ‘ördek’ şekilleri, ayak parmağını baldırla birleştiren dikiş çizgisi boyunca devam ettirilmiş. Ayak parmağı, gümüşü taklit eden kalay folyoyla kaplanmış kalın bir hasır iple dikilmiş.

Topak Peynir İçeren Süslü Deri Çanta

Peynir üretimi köklü bir tarihe dayanır, özellikli peynirler modern gurmelere özgü bir olay değildir: MÖ 17. yüzyıldan kalma Mezopotamya metinleri, 20’ye yakın peynir çeşidinin olduğundan bahsediyor. Bu çanta, Pazırık’taki at mezarlarıyla birlikte bulundu ve muhtemelen eyerlerden birine bağlanmıştı. Çanta, çok iyi muhafaza edilmiş peynir topakları içeriyor. Şimdiye kadar yapılan incelemelerde, peynirin yapıldığı sütün kaynağı belirlenemedi. İnek, Tibet öküzü, koyun ya da keçi sütü kullanılmış ve hatta birbiriyle karıştırılmış olabilir çünkü yerli halk 20. yüzyılın ortalarına kadar hala bu hayvanların sütünü kullanıyordu.

Tavşan Avını Betimleyen Toka

Bu toka üzerindeki betimlenmiş atlı, tipik bir İskit elbisesi giyiyor. Bir yabani tavşan, atın toynaklarına siniyor, ilk bakışta bu sıradan bir av sahnesi gibi gözükebilir ancak İran halkındaki yaygın inanca göre, bir tavşanı kurban etmek savaşta galibiyet getiriyor. MÖ 5. yüzyılın sonlarından itibaren, yabani hayvanlar genellikle İskitlilerin altın tokalarında tasvir edilmesi hayvana verilen önemi gösteriyor.

blog.britishmuseum.org / Aziz John Simpson, Orta Doğu Departmanı Yardımcı Müze Müdürü, British Museum / 30 Mayıs, 2017