Fresk, Mayalarda Tuz Ticaretinin Bilinen En Eski Kaydı Oldu

Yucatan yarımadasında yer alan Calakmul’da 1.000 yıldan daha önce yapılmış bir fresk, tuzun, antik Maya döneminde ticari bir ürün olduğunu gösteriyor.

Meksika’daki Yucatan yarımadasında yer alan UNESCO Dünya Mirası alanı Calakmul’da bulunan en az 1.000 yıl önce yapılmış bir fresk, tuzun, antik Maya döneminde ticari bir ürün olduğunun belgelendiği ilk kayıt sayılıyor. Mayaların gündelik hayatının resmedildiği freskte, bir tüccar, elinde yapraklara sarılmış tuz kalıbı olduğu tahmin edilen bir şeyi, önündeki, içinde granül tuz olduğu sanılan bir sepetin üzerinde büyükçe bir kaşık tutan başka bir kişiye gösteriyor.

Bu fresk, tuzun Maya pazaryerlerinde alınıp-satıldığının en erken kayıtlarından birisi. Temel bir biyolojik ihtiyaç olan ve yiyeceklerin saklanmasında kullanılan tuz, kısıtlı dağıtımından ötürü Mayalarca değerli bir ticari eşya sayılıyordu.

(Maya Uygarlığı Para Olarak Çikolata Kullanıyordu)

Journal of Antropological Archaeology’de (Antropolojik Arkeoloji Dergisi) yayınlanan yeni bir makalede yazan LSU (Louisiana Devlet Üniversitesi) Coğrafya & Antropoloji Bölümü’nden arkeolog Heather McKillop, tuz kalıplarının sahil boyunca ve Belize’nin güneyindeki nehirler üzerinden kanolar vasıtasıyla kolayca taşınabildiğini belirtiyor.

McKillop, 2004 yılında, Belize’deki bir mangrov ormanındaki tuzlu su lagününde batıp korunmuş olan, sırık ve sazlarla inşa edilmiş ilk antik Maya tuz mutfağı örneklerini keşfetti. McKillop ile öğrencileri ve çalışanlarından oluşan ekibi, Paynes Creek Tuz İmalathanesi’nin geniş odalar ve yapılar ağını oluşturan 70 alanını saptadı.

“Burası, geçmişte yapılan işlemlerin bir taslağı gibi. Tuz elde etmek için tuzlu suyu ateşin üzerine yerleştirdikleri tencerelerde kaynatıyorlardı.” diye açıklıyor McKillop.

Ekip, Paynes Creek Tuz İmalathanesi’nde batmış 4.042 mimarî ahşap direk, bir kano, bir kürek, bir kaliteli yeşim alet, balık ve et tuzlamada kullanılan taş aletler ve yüzlerce seramik parçası keşfetti.

“Burada çalışan antik Mayaların hem imalatçı hem satıcı olduğunu düşünüyorum. Tuzu kanolar vasıtasıyla nehir yukarı götürüyorlardı. Çok büyük miktarlarda tuz üretiyorlardı; bu, kendi ailelerine yeteceğinden çok daha fazla miktarlardaydı.” diyor McKillop.

McKillop, tuz yapımında kullanılan 449 parça seramik kabın kenarı da dahil olmak üzere yüzlerce çanak çömleği inceledi. Lisansüstü öğrencilerinden ikisi, Belize’deki çalışma alanından alınan taramalardan yola çıkarak, McKillop’un arkeoloji laboratuvarındaki bir üç boyutlu yazıcıda çömlekleri kopyalayabildiler. McKillop, deniz suyunu kaynatmada kullanılan seramik kavanozların hacimlerinin standardize edildiğini, dolayısıyla tuz üreticilerinin standart miktarlarda tuz ürettiğini bulguladı. 

“Homojen birimlerde üretilen tuz, para gibi bir ticaret aracı olarak kullanılmış olabilir.” diye belirtiyor McKillop.

Mayaların tuza değerli bir ticari ürün gözüyle baktıkları fikri, 1981 yılında, Sacapulas, Guatemala’daki bir modern tuz üreticisiyle yapılan etnografik röportaj ile destekleniyor:

“Mutfak bizim için darphane gibi… Yılın hangi döneminde paraya ihtiyacımız olsa, mutfağa girip para basmaya, yani tuz üretmeye başlıyoruz.”

Louisiana State University. 22 Mart 2021.

Makale: McKillop, H. (2021). Salt as a commodity or money in the Classic Maya economy. Journal of Anthropological Archaeology, 62, 101277.