Fizyolojik ve Arkeolojik Kanıtlara Göre Kadınlar da Avlanıyordu

Fizyolojik ve arkeolojik kanıtlar, tarihöncesi çağlarda cinsiyete dayalı işbölümüne ilişkin varsayımlara meydan okuyor.

Tarihöncesi erkekler avlanırdı; kadınlar ise toplardı. En azından erkekler tarafından kadınlar hakkında yazılan ve kadınları dışlayan standart anlatı bu.

“Avcı Adam” fikri, antropolojinin derinliklerine uzanıyor ve insanları, avlanmanın bizi insan yaptığına, avlanmayı yalnızca erkeklerin yaptığına ve bu nedenle evrimsel güçlerin yalnızca erkekler üzerinde etkili olması gerektiğine ikna ediyor. Bu tür tasvirlere sadece medyada değil, müzelerde ve antropolojiye giriş ders kitaplarında da rastlanıyor.

Yaygın bir argüman, günümüzde cinsiyete dayalı bir işbölümünün ve eşitsiz güç bölümünün mevcut olduğu yönünde; dolayısıyla bunun evrimsel geçmişimizde de var olması gerekir. Ancak bu, evrimsel psikoloji gibi disiplinlerdeki yaygınlığına rağmen, yeterli kanıtsal desteğe sahip olmayan, tam da böyle bir hikaye.

Evrimsel geçmişimizde kadınların yalnızca avlanmakla kalmayıp, aynı zamanda dayanıklılığa bağlı bir faaliyet için daha uygun olabileceklerini öne süren fizyolojik, anatomik, etnografik ve arkeolojik kanıtların sayısı giderek artıyor.

(İlgili: Kadın Vücudu 200 Milyon Yıllık İnsan Evrimini Nasıl Sürdürdü?)

Biyolojik antropolog Cara, aşırı koşullarda yaşayan insanların fizyolojisi konusunda uzmanlaşıyor ve araştırmalarını atalarımızın farklı iklimlere nasıl uyum sağlamış olabileceğini yeniden yapılandırmak için kullanıyor. Bir diğer biyolojik antropolog Sarah ise, Neandertalleri ve erken modern insan sağlığını inceliyor ve arkeolojik alanlarda kazı yapıyor.

Araştırmacılar, “Cinsiyet ve cinsiyete bakılmaksızın tüm bireylerin katkılarını evrimsel geçmişimizin yeniden inşasına dahil etmeye çalışan bizim gibi bilim insanlarının, politik olarak doğru bir şeyi gerçekleştirmek için geçmişi yeniden yazmakla suçlanması alışılmadık bir durum değil.” diyor.

Ancak gerçek kanıtlar her şeyi açıklıyor: 3,3 milyon yıl öncesinden 12.000 yıl öncesine kadar süren Paleolitik çağda cinsiyete dayalı iş rolleri mevcut değildi. “Hikaye şimdi ve geçmişte insan bedenlerinde yazılı.”

Araştırmacılar biyolojik cinsiyetin, her biri bir spektrumda bulunan kromozomlar, cinsel organlar ve hormonlar dahil olmak üzere birçok özellik kullanılarak tanımlanabileceğinin farkında olduklarını söylüyor. “Toplumsal cinsiyet de ikili bir kategori değildir. Fizyolojik ve anatomik kanıtları tartışırken, araştırma literatürünün kullanma eğiliminde olduğu gibi, kadın ve erkek terimlerini kullanıyoruz.”

Kadın bedenleri: Dayanıklılığa uygun

“Avcı Adam” savunucularının ileri sürdüğü temel argümanlardan biri, kadınların, evrimsel geçmişimizin uzun ve çetin avlarına fiziksel olarak katılabilecek kapasitede olmayacağı yönünde. Ancak dayanıklılık avantajı sağlayan kadınla ilişkili bazı özellikler farklı bir hikaye anlatıyor.

Cinsiyetten bağımsız olarak tüm insan vücudu hem östrojen hem de testosteron hormonlarına sahip ve bunlara ihtiyaç duyar. Ortalama olarak kadınlarda daha fazla östrojen, erkeklerde ise daha fazla testosteron bulunur, ancak çok fazla çeşitlilik ve örtüşme var.

Atletik başarı söz konusu olduğunda testosteron genellikle tüm övgüyü alır. Ancak östrojen (teknik olarak östrojen reseptörü) çok eskidir ve kökeni 1,2 milyar ile 600 milyon yıl öncesine aittir. Östrojen, yumurta ve spermi içeren cinsel üremenin varlığından önce gelir. Testosteron reseptörü, östrojen reseptörünün bir kopyası olarak ortaya çıkmıştır ve onun yalnızca yarısı kadar eski. Bu nedenle östrojen, birçok biçimi ve yaygın işleviyle, hem kadınlarda hem de erkeklerde yaşam için gerekli görünüyor.

Östrojen, atletik performansı, özellikle de dayanıklılık performansını etkiliyor. Kadınların vücutlarında sahip olma eğilimindeki daha yüksek östrojen konsantrasyonları muhtemelen bir dayanıklılık avantajı sağlıyor; yani yorulmadan daha uzun süre egzersiz yapabilme yeteneği.

Östrojen vücuda daha fazla yağ yakması yönünde sinyal verir; dayanıklılık aktivitesi sırasında iki temel nedenden dolayı faydalı. Birincisi, yağın gram başına karbonhidratlardan iki kat daha fazla kalorisi vardır. Ve yağları metabolize etmek karbonhidratlardan daha uzun sürer. Yani, yağ genel olarak emeğin karşılığını daha fazla verir ve yavaş yanma, daha uzun süreler boyunca sürekli enerji sağlar, bu da koşma gibi dayanıklılık aktiviteleri sırasında yorgunluğu geciktirebilir.

Östrojen avantajlarına ek olarak, dişiler erkeklere göre daha fazla tip I kas lifine sahip.

Bunlar yağları metabolize etmeyi tercih eden yavaş oksidatif kas lifleridir. Özellikle güçlü değiller ama erkeklerde daha fazla bulunan ama çabuk yorulan güçlü tip II liflerin aksine, yorulmaları biraz zaman alıyor.

Aynı yoğun egzersizi yapan kadınlar erkeklere göre yüzde 70 daha fazla yağ yakar ve şaşırtıcı olmayan bir şekilde yorulma olasılıkları daha az.

Östrojen aynı zamanda egzersiz sonrası toparlanma için de önemli görünüyor. Yoğun egzersiz veya ısıya maruz kalma vücut için stres yaratabilir ve ısı şoku proteinlerinin salınması yoluyla inflamatuar bir tepkiye neden olabilir. Östrojen, aksi takdirde iyileşmeyi engelleyecek bu tepkiyi sınırlar. Östrojen ayrıca egzersiz stresi nedeniyle hasar görebilecek veya yırtılabilecek hücre zarlarını da stabilize eder. Bu hormon sayesinde kadınlar egzersiz sırasında daha az hasara uğrar ve dolayısıyla daha hızlı iyileşebilirler.

Geçmişte kadınlar muhtemelen erkeklerin yaptığı her şeyi yapıyordu

Homo cinsinin tarımın ortaya çıkışıyla birlikte son 12.000 yıla kadar süren 2 milyon yıllık evrimi boyunca bu sosyal yapıya veya cinsiyete dayalı iş rollerine dair hiçbir kanıt yok.

Yaklaşık 250.000 ila 40.000 yıl önce Batı ve Orta Avrasya’da yaşayan bir grup insan olan Neandertal kuzenlerimiz, küçük, oldukça göçebe gruplar oluşturmuştu. Fosil kanıtları, kadın ve erkeklerin vücutlarında aynı kemik travmalarını yaşadıklarını gösteriyor; geyik, yaban öküzü ve yünlü mamut avlarken zorlu bir yaşamın izleri. Muhtemelen deri tabaklama gibi işlerde ön dişlerin üçüncü bir el olarak kullanılmasından kaynaklanan diş aşınması, kadınlarda ve erkeklerde eşit derecede belirgin.

Küçük grup yaşamını hayal ettiğinizde bu cinsiyetsiz tablo şaşırtıcı olmamalı. Herkesin grubun hayatta kalması için gerekli görevlere, özellikle de yiyecek ve barınak üretmek ve çocuk yetiştirmek gibi görevlere katkıda bulunması gerekir. Bireysel olarak anneler çocuklarından tek başına sorumlu değildi; Toplayıcılarda tüm grup çocuk bakımına katkıda bulunur.

Bu ortak çalışma stratejisinin erken modern insanlarda farklı olduğunu düşünebilirsiniz, ancak arkeolojik ve anatomik kanıtlar bunun değişmediğini gösteriyor. Afrika’yı terk edip Avrupa ve Asya’ya giren Üst Paleolitik modern insanlar, travma ve tekrarlayan hareket aşınmasında çok az cinsiyet farklılığı gösteriyor. Bir fark, erkeklerde kadınlardan daha fazla “atıcı dirseği” kanıtı olmasına rağmen, bazı kadınlar bu patolojileri paylaşıyordu.

Bu aynı zamanda insanların atlatl, olta kancası, ağ, yay ve ok gibi av teknolojilerinde yenilikler yaptığı ve avlanmanın vücutlarındaki aşınma ve yıpranmanın bir kısmını hafiflettiği dönemdi. Yakın zamanda yapılan bir arkeolojik deney, atlatl kullanmanın çağdaş erkek ve kadınlar tarafından atılan mızrakların hızındaki cinsiyet farklılıklarını azalttığını buldu.

Neandertallerin ya da modern insanların ölülerini nasıl gömdükleri ya da mezarlarına ait eşyalar konusunda ölümde bile cinsiyet açısından bir farklılık bulunmuyor. Cinsiyete dayalı farklı sosyal statüye ilişkin bu göstergeler, katmanlı ekonomik sistemi ve tekelleştirilebilir kaynaklarıyla tarıma kadar ortaya çıkmıyor.

Tüm bu kanıtlar, paleolitik kadın ve erkeklerin farklı rollere veya sosyal alanlara sahip olmadıklarını gösteriyor.

“Eleştirmenler yakın zamandaki toplayıcı popülasyonlara işaret edebilir ve bunların eski atalarımıza benzer geçim stratejileri kullandıkları için cinsiyet rollerinin avcı-toplayıcı yaşam tarzının doğasında olduğunu öne sürebilirler.”

“Ancak bu yaklaşımın pek çok kusuru var. Toplayıcılar yaşayan fosiller değil ve onların sosyal yapıları ve kültürel normları zaman içinde ve ataerkil tarımsal komşulara ve sömürge yöneticilerine tepki olarak gelişti.”

“Ek olarak, son iki yüzyılın etnografları cinsiyetçiliklerini de sahaya taşıdılar ve bu, toplayıcı toplumları nasıl anladıklarını saptırdı. Örneğin yakın zamanda yapılan bir yeniden analiz, etnografik verilerde tanımlanan kültürlerin yüzde 79’unun kadınların avcılık tanımlarını içerdiğini gösterdi; ancak önceki yorumlar sıklıkla onları dışarıda bırakıyordu.”

Bu mağara adamı mitlerini sarsmanın zamanı geldi

Kadınların üreme yeteneklerinin, onları herhangi bir gıda ürününü toplama konusunda yetersiz kıldığı efsanesi, Paleolitik kadınları küçümsemekten daha fazlasını yapıyor. Bu efsane, kadınların ve erkeklerin çağdaş sosyal rollerinin doğuştan geldiği ve evrimimizi tanımladığı anlatılarını besliyor.

“Paleolitik atalarımız, gruptaki herkesin kendi ağırlığını taşıdığı ve birden fazla görevi yerine getirdiği bir dünyada yaşadılar. Bu bir ütopya değildi ama ataerkillik de değildi.”

“Hasta olan, doğumdan sonra iyileşme aşamasında olan veya başka bir şekilde geçici olarak iş göremez durumda olan grup üyeleri için mutlaka düzenleme yapılmış olmalıydı.”

Ancak araştırmacıların, bu yaşam dönemlerinde avlanmaya devam eden yaşayan Filipinler Agtaları arasında buldukları gibi, hamilelik, emzirme, çocuk yetiştirme ve menstruasyon kalıcı olarak sakatlayıcı olaylar değildi.

“Kadın bedeninin yalnızca bitki toplamak için tasarlandığını ileri sürmek, kadın fizyolojisini ve arkeolojik kayıtları göz ardı ediyor. Kanıtları göz ardı etmek, yalnızca mevcut güç yapılarını güçlendirmeye hizmet eden bir efsaneyi sürdürüyor.”

Sarah Lacy and Cara Ocobock. 17 Kasım 2023. The Conversation.