Etçil Dinozorların Evrimi Sanılandan Daha Karmaşıktı

On milyonlarca yıl boyunca, diğer dinozor türleri büyük boyutlara ulaştığında bile 12 metrelik dev etçiller henüz ortada yoktu.

Sadece isimleri bile çok etkileyici. Tyrannosaurus’u ele alalım: Zalim kertenkele. Torvasaurus: vahşi kertenkele. veya dev güney kertenkelesi Giganotosaurus. Bu korkunç etoburlar hayallerimize, filmlere ve müze salonlarımıza hâkim oldu. Hiçbir doğal tarih müzesi ya da Jurassic Park filmi, ikinci kat penceresine bakacak kadar uzun bir yırtıcı dinozor olmadan tamamlanmış sayılmaz.

Ancak bütün bu devler, dinozor destanında sonradan geldi. On milyonlarca yıl boyunca, diğer dinozor türleri büyük boyutlara ulaştığında bile 12 metrelik etoburlar etrafta değildi. Öyleyse etçiller, dinozor çağında gıda piramidinin tepesine nasıl yükseldi? Cevapları taşlardan dökülmeye başlıyor.

Etçil Dinozorlar Nereden geldi?

İlk olarak hızlı bir tarih dersi. En eski dinozorlar yaklaşık 235 milyon yıl önce Orta Trias sırasında ortaya çıktı. Onlar modern favoriler olan Triceratops ve Spinosaurus’a benzemiyorlardı. Bunun yerine bu ince yaratıklar bir Alman köpeğinden çok daha büyük değildi. Mevcut kanıtlar onların hepçil olduğunu gösterdi. Bu ilk dinozor popülasyonları; uzun boyunlu sauropodların ve bilinen tüm etçil dinozorları içeren theropod adı verilen bir grubun atalarına evrilmişti.

(Bilinen İlk Yüzen Dinozor Bulundu: Spinosaurus)

Şimdiye kadar paleontologlar theropodların genel olarak küçük kaldığını ve 230 ila 201 milyon yıl önce ekolojik çizgilerde kaldığını düşündüler. Ancak Trias’ın sonunda kitlesel bir yok oluştan sonra etobur dinozorlar büyümeye başladı. Şimdi ise büyük etçil dinozorların daha erken ortaya çıkmış olabileceğini düşünen bilim insanları tarafından yeni bir kemik analizi sayesinde bu görüş değişmeye başlıyor.

Paleontolog Christopher Griffin, bu hikayedeki kilit önemdeki oyuncunun Herrerasaurus olduğunu söylüyor. Bu erken dinozor, yaklaşık 230 milyon yıl önce Trias dönemi Arjantin’inde dolaştı ve kutup ayısından daha büyük bir kütle ve 5 metreden daha yüksek bir uzunluğa ulaştı. Herrerasaurus’un gerçekten bir theropod olup olmadığı konusunda bazı tartışmalar var fakat etçildi ve zamanının en büyük dinozorlarından biriydi.

Trias’ın sonraki bölümlerinden bilinen etçil dinozorlar, yanlarında yaşadıkları timsah akrabalarından daha küçük ve daha az heybetli görünüyordu (Güneybatı ABD’den Postosuchus gibi). Dinozor büyümesinin daha iyi anlaşılması sayesinde paleontologlar bu küçük theropodların bazılarının bir sır sakladığını keşfettiler.

Griffin, “Daha büyük Trias theropodlarının, henüz olgunlaşmamış hızla büyüyen hayvanlara ait olduğunu tespit ettiğimiz birkaç kalıntı.” diyor. Bu genç etoburlar yetişkinlikte 5.49 metreyi aşan uzunluklara erişiyor olmalıydı. Bu tam yetişkin T. rex’in yarısından biraz daha azdı. Yine de yeterince büyük.

Ancak daha büyük vücut boyutlarına doğru evrim, hikâyenin sadece bir parçası. Griffin, “Trias’taki Theropodlar, Jurassic’tekilerle karşılaştırıldığında en büyük fark; özellikle Jurassic’in en erken bölümünde görülen sayıca fazla olmaları.” diyor.

Bugüne kadar, dünya çapında Trias döneminden büyük theropodlara ait sadece altı kısmi iskeleti biliniyor. Bu sayı, dinozorların doğal ortam üzerinde iz bırakmaya ve çoğalmaya başladığı sonraki Jurassic dönemine (201 ila 145 milyon yıl önce) kıyasla oldukça önemsiz.

Evrimin Karışık Bir Resmi

Jurassic’in erken bölümünde etçil dinozorlar, Trias’taki öncüllerinin en büyüğüne yakın büyüklükteydi. Jurassic park tarafından biraz kurgusal bir biçimde meşhur olan Dilophosaurus, Herrerasaurus’tan biraz daha büyüktü ve yaklaşık 190 milyon yıl önce Arizona’nın etrafında dolaşıyordu. Yine de yaklaşık 150 milyon yıl önce Jurassic’in geç dönemlerinde görülen devlerle, karşılaştırılamazdı. Örneğin 12 metre uzunluğa ulaşabilen Allosaurus ve Torvosaurus gibi etoburlar.

Büyük ve dev arasındaki bu kritik geçiş, çok daha az bilgi sahibi olduğumuz orta Jurassic’te gerçekleşmiş gibi görünüyordu. Bu kritik zaman, 201 ile 174 milyon yıl arasındaydı.

2019 yılının sonlarında paleontolog Oliver Rauhut ve meslektaşı Diego Pol, Asfaltovenator adını verdikleri orta Jurassic etoburun olağanüstü iskeletini tanımladı. Bu dinozor, daha sonra görülen Allosaurus’un ortalama büyüklüğüne yaklaşan ve 7.62 metre uzunluğunda büyük bir hayvandı. Daha sonraki dinozorlara daha fazla benzerlik taşıyordu.

Asfaltovenator, üç boynuzlu Ceratosaurus ve büyük Torvosaurus gibi geç Jurassic’in daha ünlü büyük etoburlarından 174 ve 168 milyon yıl önce yaşadı. Daha önemlisi araştırmacılar, Asfaltovenator’un birden fazla theropod soyunun özelliklerini sergiliyor gibi göründüğünü açıkladı.

Kemikler, büyük theropod gruplarından önce daha eski bir çağın yankılarını taşıyordu. Asfaltovenator en çok Allosaurus’a benziyordu, ancak Torvosaurus ve Megalosaurus gibi büyük başlı etoburlar ailesi olan megalosaur adlı bir grup ile de bazı ortak özellikleri vardı. Bu durum, iki ailenin birkaç milyon yıl önce birbirlerinden ayrıldığını ve bu tür dinozorların daha da büyüdüğü için farklı nişleri doldurduklarının bir göstergesi olabilir.

Müzelerdeki diyoramalar genellikle geç Jurassic’in korkutucu dinozorlarını gösteriyor. Örneğin Allosaurus gibi dinozorlar, Stegosaurus zırhlı etoburlar ve Diplodocus gibi muazzam vejetaryenler.

On milyonlarca yıl sonra Kretase döneminin sonuna doğru (66 milyon yıl önce) dev etburlar evrimleşti ve çoğaldı. Fakat bu yükseliş çok önce başladı.

Rauhut, “Bu süre zarfında theropod evrimi hakkında öğrenilecek çok şey var, Asfaltovenator gibi bulgular keşfedilmeyi bekleyen şeyleri işaret ediyor.” diyor.

Smithsonian Magazine. Riley Black. 11 Mayıs 2020.