Eski Amerika Yerlileri, Dünyadaki İlk Bakır İşçileri Arasındaydı

Tarihler, erken Amerika yerlilerinin metal çıkarıp işleyen ve bunları alete dönüştüren ilk insanlardan olduklarını gösteriyor.

Yaklaşık 8.500 yıl önce Wisconsin, Eagle Lake civarında yaşayan avcı-toplayıcılar 10 santimetre boyunda konik bir silah ucuna şekil verdiler. Büyük av hayvanlarının avlanmasında kullanılan, bu usta işi uçlar, Yeni Dünya’nın teknolojik zaferinin bir nişanesi olurken bir bulmacayı da beraberinde getiriyordu. Bu arkeolojik eser ile birlikte diğer tarihöncesi madencilik kalıntıları üzerinde yürütülen yeni bir araştırma, Eski Bakır Kültürü olarak bilen kültür topluluğunun zannettiğimizden daha erken bir dönemde tarih sahnesine çıkıp, ortadan kaybolduğunu gösteriyor.   

Tarihler, erken Amerika yerlilerinin metal madenciliği yapan ve onu alet haline getiren ilk insanlardan olduklarını gösteriyor. Ayrıca, bölgesel bir iklim değişiminin, bu metal ustalarının bakır alet üretimini büyük oranda terk edip tekrardan taş ve kemik aletler kullanmaya başlamasının sebebi olabileceğine işaret ediyor.

(Tarih Öncesi Kadınlar, Başarılı Büyük Hayvan Avcılarıydı)

Dünyanın en büyük ve en saf bakır yatakları Kuzey Amerika’nın Büyük Göller havzasında bulunur. Amerika yerlileri, tarihin bir noktasında metal cevherini çıkarıp, ısıtıp, dövüp, şekillendirip alet üretmeyi öğrendiler. Arkalarında binlerce maden ve ölümcül ok uçları, ağır bıçak ve baltalar, küçük balık kancaları ve bızlar gibi sayısız bakır eser bıraktılar.

Manhattan’daki Kansas Devlet Üniversitesi’nde antik madencilik alanında çalışan jeolog David Pompeani, günümüzde, bölgede, ellerinde kovalar dolusu bakır tarihi eser olan, bodrum katları bu tarz kalıntılarla ağzına kadar dolu olan yöre sakinleriyle karşılaşmanın nadir görülen bir şey olmadığını belirtiyor.

Araştırmacılar tarihi eserleri ve madenleri tarihlendirirken şaşırtıcı bir düzen fark ettiler: Tarihlerin gösterdiğine göre Eski Bakır Kültürü insanları metal aletleri üretmeye 6.000 yıl önce başladılar ve o zamandan sonra, bazı sebeplerden ötürü, 3.000 yıl kadar önce bakır alet kullanmayı çoğunlukla bıraktılar. Bundan sonra, erken Amerika yerlileri bakırı, boncuk ve bilezik gibi daha küçük, daha az işlevsel süs eşyalarının üretiminde kullandılar. “Tarih bazen garip olabiliyor.” diye belirtiyor Pompeani, zira dünyanın diğer bölgelerindeki antik kültürlerin çoğu metal alet üretmeyi öğrendikten sonra metal kullanımını terk etmediler.

Pompeani 10 yıl kadar önce, Eski Bakır zaman çizelgesine şüpheyle bakılmasına sebep olan doktora araştırmasına başladı. Pompeani, Michigan’ın Keweenaw Yarımadası’ndaki ve Isle Royale’daki tarihöncesi madenlerin yakınında yer alan tortu çekirdeklerini çıkarıp, bu çekirdeklerdeki kurşun ve titanyum gibi madenlerin işlenmesiyle açığa çıkan metallerin ölçümünü yaptı. Analizler, bazı bölgelerde bakır madenciliğinin düşünülenden 3.500 yıl kadar daha önce, yaklaşık 9.500 yıl önce, başladığını gösterdi. Bakır madenciliğinin sona ermesi de ayrıyeten daha erken bir dönemde, yaklaşık 5.400 yıl kadar önce gerçekleşmişti.

Pompeani tarafından yönetilen bir ekip, düzenlenmiş zaman çizelgesinin yeni kanıtlarını sunuyor. Araştırmacılar, yeni elde edilmiş sekiz tarih de dahil olmak üzere, Eski Bakır Kültürü ile ilişkilendirilen 53 radyo karbon tarihini yeniden analiz etmek için modern yöntemlere başvurdular. Tarihlerden bir kısmı, hâlâ ok uçlarıyla birleşik bulunan ahşap veya halatlardan elde edildi; diğerleri ise madenlerde ve insan mezarlarında bulunan kömür, ahşap veya kemiklerden toplandı. Hatasız tarihlendirilmiş en eski tarihi eserin Wisconsin’de bulunan 8.500 yıllık bir ok ucu olduğu belirtildi.

Ekip, Radiocarbon dergisinde yayımladığı makalede, en hatasız tarihlerin Eski Bakır Kültürü’nün en az 9.500 yıl önce tarih sahnesine çıktığını ve 7.000 ila 5.000 yıl önce zirve çağını yaşadığını bildiriyor. Bu bulgular Eski Bakır Kültürü’nün en az, arkeologların 8.700 yaşında bir bakır takı belgelediği, Orta Doğu’daki bakır işleyen kültürler kadar eski olduğunu gösteriyor.

Eski Bakır Kültürü’nün zirve döneminin daha eski tarihlere çekilmesi, söz konusu kültür üzerine çalışmalar yürütmüş olan arkeolog Michelle Bebber’i şaşırtmadı. Bebber, tarihlerin, avcı-toplayıcıların gayet yenilikçi olduğunu ve yeni materyalleri sık sık denediklerini gösterdiğini belirtiyor.

Ancak, antik bakır işleme deneyimini neden ansızın sona erdi? Eski Bakır-usulü ok ucu, bıçak ve bız replikaları üreten Bebber, metal alet üretimi için harcanan zaman ve çaba göz önüne alındığında, bu aletlerin farklı malzemelerle üretilmiş alternatiflerinden kesin olarak daha üstün olmadıklarını belirtiyor. Eti temsil eden kil bloklara ok atmak gibi kontrollü laboratuvar testleri sırasında, Bebber, taş ve kemik aletlerin en az bakırdan üretilenler kadar etkili olduğunu fark etti. Bebber’e göre bunun sebebi Büyük Göller havzasında bulunan bakırın alışılmışın dışındaki saflığı sebebiyle dünyanın diğer bölgelerindeki daha sert doğal bakırın aksine yumuşak olması. Bebber’in testleri, bir tek bakır bızların kemik delgeçlere kıyasla daha kullanışlı olduğunu gösterdi.

Pompeani Eski Bakır Kültürü’nün 5.000 yıl kadar önce ortadan kaybolmasına başka bir neden daha gösterdi. Tortu çekirdekleri, ağaç halkaları ve diğer kanıtlar, bahsi geçen zaman diliminde, uzun süren bir kurak döneme işaret ediyor. Bu kurak dönem, bakır alet üretimine kaynak ve zaman harcamayı zorlaştıran birtakım sosyal ve ekolojik bozulmaya sebep olmuş olabilir. Zaman içerisinde, bakır, bir nevi lüks eşyası, sosyal statünün bir simgesi haline gelmiş olabilir.

Ancak, Bebber, görece daha az kaynak kullanılarak üretilen bakır bızların buna dahil olmadığını ve Büyük Göllerin yerleşimcileri tarafından binlerce yıl boyunca kullanıldıklarını belirtiyor.

Science Magazine. 19 Mart 2021.

Makale: Pompeani, D. P., Steinman, B. A., Abbott, M. B., Pompeani, K. M., Reardon, W., DePasqual, S., & Mueller, R. H. (2021). On The Timing Of The Old Copper Complex In North America: A Comparison Of Radiocarbon Dates From Different Archaeological Contexts. Radiocarbon, 1-19.