Erken İnsanlar Hammadde için Uzun Mesafeler Katediyordu

500.000 yıllık bir arkeolojik alanda bulunan 3.500 el baltası için 3,5 ton çakmaktaşı gerekliydi. Peki bu çakmaktaşları nereden getiriliyordu?

Yeni bir çalışma, eski bir gizemi çözüyor: Hula Vadisi’ndeki erken insanlar, el baltaları olarak bilinen tarih öncesi aletlerin yapımında kullanılan çakmaktaşını nereden buldu?

Araştırmacılar, Hula Vadisi’nin en eski tarih öncesi bölgeleri olan Ma’ayan Barukh ve Gesher Benot Ya’aqov’da bulunan el baltalarının jeokimyasal izlerini belirlemek için gelişmiş kimyasal analiz teknikleri ve yapay zeka kullandılar. Bulguları, hammaddenin yaklaşık 20 kilometre batıda ve Hula Vadisi’nin yüzlerce metre yukarısında bulunan Dishon Platosu’ndaki yüksek kaliteli çakmaktaşı kalıntılarından geldiğini gösteriyor. 

Araştırmacılar, “Bulgularımız, bu erken insanların yüksek sosyal ve bilişsel yeteneklere sahip olduğunu gösteriyor: çevrelerini tanıyorlardı, mevcut kaynakları biliyorlardı ve ihtiyaç duydukları yüksek kaliteli hammaddeleri temin etmek için büyük çaba sarf ediyorlardı. Bu amaçla uzun yolculuklar planlayıp gerçekleştirdiler ve bu temel bilgileri sonraki nesillere aktardılar.” diyor. 

(İlgili: Erken İnsanlar Çakmaktaşı Yontarken Yaralanıyordu)

Dr. Finkel, “Ölü Deniz Dönüşüm Yarığı boyunca yer alan Hula Vadisi, en eskisi günümüzden 750.000 yıl öncesine kadar uzanan birçok tarih öncesi bölgesiyle ünlü. Bu vadi, Afrika’dan kuzeye doğru göç yolu olan Büyük Afrika Rift Vadisi üzerinde, erken insanlara zengin su, bitki örtüsü ve av kaynakları sunuyordu.” diyor.

“Bu ilk sakinler, arkalarında binlerce el baltası – insan eline uyacak şekilde yontulmuş çakmaktaşları-  da dahil olmak üzere pek çok eser bıraktılar. İnsanlar tarafından yaratılan en eski ve çok yönlü aletlerden biri olan el baltası, av eti kesmekten su için kazmaya ve kök çıkarmaya kadar çeşitli etkinlikler için çok amaçlı bir ‘çakı’ görevi görmüş olabilir. Yaklaşık 1,5 milyon yıldır Eski Dünya’nın birçok farklı yerinde, Afrika’da, Asya’da ve Avrupa’da kullanılmıştı.”

Bu çalışmada araştırmacılar, Hula Vadisi’ndeki iki tarih öncesi bölgede bulunan binlerce el baltasını üretmek için kullanılan hammaddenin kaynağını aradılar: Her ikisi de Atölyen (Acheulian) kültüründen 750.000 yıllık Gesher Benot Ya’aqov ve 500.000 yıllık Ma’ayan Barukh.

Prof. Sharon, “Ma’ayan Barukh’ta yere dağılmış yaklaşık 3.500 el baltası bulundu ve Gesher Benot Ya’aqov’da birkaç bin tane daha keşfedildi. Yaklaşık 10 cm uzunluğunda ve 200 gr ağırlığındaki ortalama bir el baltası, beş kat daha büyük taşların, yani en az 1 kilogram hammaddenin yontulmasıyla yapılmıştı.” diyor.

“Başka bir deyişle , yalnızca Ma’ayan Barukh’ta bulunan 3.500 el baltası için 3,5 ton çakmaktaşı gerekliydi. Ama bu kadar çok miktarda çakmaktaşını nasıl elde ettiler? Pek çok çalışma bu soruyu ele almaya çalıştı, ancak bizimki en son 21. yüzyıl teknolojilerini kullanan ilk çalışmaydı: sofistike kimyasal analiz ve bu amaçla oluşturulmuş özel bir Yapay Zeka algoritması.”

Araştırmacılar 20 el baltasından (10’u Gesher Benot Ya’aqov’dan ve 10’u Ma’ayan Barukh’tan) örnekler topladılar ve bunları temiz bir laboratuvarda toz haline getirdiler ve tozu asit içinde çözdüler. Düzinelerce elementin konsantrasyonunu milyarda bir parçacığa kadar doğru bir şekilde analiz eden son teknoloji bir ICP – MS ( endüktif olarak eşleşmiş plazma kütle spektrometresi) kullanarak her numunedeki yaklaşık 40 kimyasal elementin konsantrasyonunu analiz ettiler. 

Buna ek olarak, araştırmacılar Hula Vadisi’nin tarihöncesi sakinleri için mevcut olan olası çakmaktaşı kaynaklarını bulmak için Safed Dağları, Ramim Sırtı, Golan Tepeleri ve Dishon Platosu’ndaki çakmaktaşı kaynaklarını ve ayrıca buraya Hula vadisine akan nehirlerden gelen çakıl taşlarını kapsayan bir saha araştırması yürüttüler: Ürdün, Ayun, Dishon, Rosh Pina ve Mahanayeem.

Bu titiz çalışma, İsrail’in Jeolojik çalışmasından Dr. Bar liderliğindeki kapsamlı bir literatür taramasıyla desteklendi. Tüm potansiyel kaynaklardan toplanan çakmaktaşı numuneleri, daha sonra el baltalarıyla karşılaştırmayı mümkün kılmak için ICP-MS teknolojisi kullanılarak analiz edildi. Bu karşılaştırma için İsrail Jeoloji Yüzey Araştırması’ndan Dr. Ben Dor tarafından özel olarak uyarlanan yeni bir hesaplama yaklaşımı kullanıldı.

Dr. Ben Dor, “Numunelerin toplanması ve hazırlanmasından kimyasal analize kadar geçen karmaşık süreç, her numune için çok büyük miktarda veri üretti. Arkeolojik kalıntılardan elde edilen veriler ile çakmaktaşı kalıntılarından elde edilen veriler arasında en uygun eşleşmeyi sağlamak için, makine öğrenimi modellerinin yanı sıra çeşitli hesaplama adımlarına dayalı özel bir algoritma geliştirdik. Böylece arkeolojik eserleri jeolojik örneklerden elde edilen veri tabanına göre sınıflandırabildik.” diyor.

Finkel, “Hesaplama süreci boyunca, 20 arkeolojik eserin hepsinin tek bir kaynak çakmaktaşından yapıldığını keşfettik: Dishon Platosu’nun Gesher Benot Ya’aqov ve Ma’ayan Barukh alanlarının yaklaşık 20 kilometre batısında, Eosen jeolojik çağına kadar uzanan çakmaktaşı kaynağı.” diyor.

“Dishon Platosu’nda ayrıca tarihöncesi bir çakmaktaşı çıkarma ve yontma kompleksi bulduk, bu da buranın yüzbinlerce yıldır bir çakmaktaşı kaynağı olarak hizmet ettiğini gösteriyor. Ek olarak, Hula Vadisi’ne akan nehirlerden gelen çakıl  taşlarının el baltaları için hammadde olarak kullanılamayacak kadar küçük olduğunu gösterdik ve bu olasılığı ortadan kaldırdık.”

Prof. Ben-Yosef, “Bulgularımız, yüzbinlerce yıl önce Hula Vadisi’nde yaşayan insanların, muhtemelen Homo erectus türünün, yüksek bilişsel ve sosyal yeteneklere sahip olduğunu açıkça gösteriyor. Hayati öneme sahip el baltalarını üretmek için uygun hammaddeleri temin etmek amacıyla, deniz seviyesinden 70 ila 800 metre yüksekliğe çıkmayı da içeren 20 kilometrelik yürüyüşler planladılar ve gerçekleştirdiler.” diyor.

“Ayrıca, bu önemli bilgiyi binlerce yıl boyunca bir nesilden diğerine aktardılar. Bütün bunlar, modern araştırmacıların genellikle bu kadar erken bir dönemden kalma tarih öncesi insanlara atfetmediği yüksek düzeyde bir karmaşıklık ve yetenek olduğunu gösteriyor.”

Tel-Aviv University. 19 Temmuz 2023.

Makale: Finkel, M., Bar, O., Ben Dor, Y., Ben-Yosef, E., Tirosh, O., & Sharon, G. (2023). Evidence for sophisticated raw material procurement strategies during the Lower Paleolithic—Hula Valley case study. Geoarchaeology.