Ergen Şempanzeler ve İnsanlar Benzer Riskleri Alıyor

Ergenlik çağındaki şempanzeler, ergen insanlarla aynı risk alma davranışlarını paylaşıyor, ancak insanlardan daha az düşüncesiz davranıyor.

Amerikan Psikoloji Derneği tarafından yayınlanan araştırmaya göre, ergen şempanzeler ve ergen insanlar benzer risk alma davranışları paylaşıyor ancak ergen şempanzeler, insan akranlarından daha az fevri davranıyor.

Çalışma, ergenlerin neden daha fazla risk aldıklarına dair eskiden beri süre gelen doğa/çevre ikilemini anlamaya çalışıyor: Çevre nedeniyle mi yoksa biyolojik yatkınlıklar nedeniyle mi böyle?

Michigan Üniversitesi’nde Psikoloji ve Antropoloji doçenti olan baş araştırmacı Alexandra Rosati, “Ergen şempanzeler, bazı açılardan ergen insanlarla aynı psikolojik fırtınalarla karşı karşıya geliyor.” diyor.

“Bulgularımız, insanlardaki ergenlik çağı psikolojisinin bazı temel özelliklerinin en yakın primat akrabalarımızda da görüldüğünü gösteriyor.”

(İlgili: Bu Şempanze ve Bonobo Jestlerini Anlayabilir misiniz?)

Araştırmacılar, Kongo Cumhuriyeti’ndeki bir barınakta vahşi ortamda doğmuş 40 şempanzeyle, yiyecek ödülü içeren iki test yürüttü. Şempanzeler, yiyecekleri almak için oyunlara kendi istekleriyle katıldı. Araştırma, Journal of Experimental Psychology: General‘da çevrimiçi olarak yayınlandı.

Şempanzeler ortalama 50 yaşına kadar yaşayabiliyor ve yaklaşık 8 ila 15 yaşlarında ergenlik çağına giriyor. İnsanlar gibi şempanzeler de ergenlik döneminde hormon seviyelerinde hızlı değişiklikler gösteriyor, akranlarıyla yeni bağlar kurmaya başlıyor, saldırganlıkta artış gösteriyor ve sosyal statü için rekabet ediyor.

İlk testte, ergen ve yetişkin şempanzeler risk alma oyununda, iki kap arasında seçim yapıyor. Bir kapta her zaman şempanzelerin az çok sevdiği bir yiyecek olan yer fıstığı bulunuyor. Diğer kapta ya sevmedikleri bir yiyecek (bir salatalık dilimi) ya da en sevdikleri bir yiyecek (bir muz dilimi) bulunuyor. Şempanzeler, ya oyunu güvenli oynayıp, her seferinde yer fıstığını alabilir ya da iştah açıcı olmayan salatalıkla sonuçlanma riski olan ama hırsla arzuladıkları bir muz yakalama şansını kovalayabilir.

Şempanzelerin inlemeleri, sızlanmaları, çığlıkları, masaya vurmaları veya kendilerini tırmalamaları gibi duygusal tepkileri ve seslendirmeleri kaydedildi. Hormon seviyelerini izlemek için tükürük örnekleri de toplandı.

Testin birkaç turunda, ergen şempanzeler riskli seçeneği yetişkin şempanzelerden daha sık kullandı ancak ergenler ve yetişkinler salatalık aldıklarında benzer olumsuz tepkiler verdi.

İkinci test, insan çocuklarla yapılan ünlü “marshmallow deneyi” örnek alınarak hazırlandı, şempanzelerin hemen bir muz dilimi alabildiği veya üç dilim almak için bir dakika beklemeleri gerektiği durumlarda doyumu erteleme becerileri incelendi.

Hem ergen hem de yetişkin şempanzeler, benzer oranda daha uzun süreli ertelenmiş ödülü seçti. Ergen insanlar, yetişkinlerden daha fevri olma eğilimindeler, dolayısıyla birincil ödülü alma olasılıkları daha yüksek.

Rosati, “Önceki araştırmalar şempanzelerin diğer hayvanlara kıyasla oldukça sabırlı olduğunu gösteriyor ve çalışmamız, doyumu erteleme becerilerinin insanlardan farklı olarak oldukça genç yaşta olgunlaştığını gösteriyor.” diyor.

Ancak ergen şempanzeler fazladan muz dilimlerini beklemekten memnun değillerdi ve bir dakikalık erteleme sırasında yetişkin şempanzelere göre daha fazla öfke nöbeti geçirdi.

Rosati, hem ergen şempanzelerde hem de ergen insanlarda risk alma davranışının biyolojik olarak derinden kökleşmiş olduğunu ancak fevri davranıştaki artışların insan ergenlerine özgü olabileceğini söylüyor.

American Psychological Association. 23 Ocak 2023.

Makale: Rosati, A. G., Emery Thompson, M., Atencia, R., & Buckholtz, J. W. (2023). Distinct developmental trajectories for risky and impulsive decision-making in chimpanzees. Journal of Experimental Psychology: General.