Dünyada Adını Bildiğimiz İlk Yazar Kimdi?

Bilinen en eski yazı 5.000 yıldan daha eskiye dayanıyor. Peki adıyla tanıdığımız ilk yazar kimdi?

Bilinen en eski yazı, 5.000 yıldan daha eskiye, günümüzde çoğunlukla Irak’ı kapsayan eski Mezopotamya’ya dayanıyor Peki ismen bilinen ilk yazar kimdi?

Los Angeles’taki Getty Müzesi’ne göre, arkeolojik keşifler, bilinen en eski yazının MÖ 3.400 civarında, Basra Körfezi yakınında, Sümer olarak bilinen eski bir Mezopotamya bölgesinde icat edildiğini ortaya çıkardı.

British Library, çivi yazısı olarak bilinen bu yazının, sivri uçlu bir aleti ıslak kile bastırarak yapılan kama şeklindeki işaretler şeklini aldığını belirtiyor.

(İlgili: Bu Eski Kral, Neden Kütüphanesiyle Gurur Duyuyordu?)

New York’taki Metropolitan Museum of Art’ta doktora sonrası küratöryel araştırmacı olan Erhan Tamur, pek çok kişinin epik şair Homer, lirik şair Sappho veya tarihçi Herodotus gibi eski Yunan aydınlarını adıyla bilinen ilk yazar olarak gösterebileceğini söylüyor.

Ancak Tamur, bu figürlerden yaklaşık bin yıl önce, prenses, rahibe ve şair olan Enheduanna olarak bilinen biri olduğunu söylüyor.

Yale Üniversitesi’nde bir Asurolog olan Benjamin Foster, “İlk yazar derken, var olan bir metinle bağlantı kurabileceğimiz, adını bildiğimiz ilk yazarı kastediyoruz. Mezopotamya edebiyatının çoğu için kimin yazdığını bilmiyoruz ama o bir istisna.” diyor.

Enheduanna, MÖ 2334 ile MÖ 2279 yılları arasında yaşamış olan Akad kralı Sargon’un kızıydı.

Tamur, New York’taki Morgan Kütüphanesi ve Müzesi’nde Ekim 2022’de başlayan ve Şubat 2023’e kadar devam eden Enheduanna hakkında “Yazan Kadın: Enheduanna ve Mezopotamya Kadınları, MÖ 3400-2000” adlı serginin eş küratörlüğünü yapıyor.

Yaklaşık MÖ 2300’de Sargon, Kuzey Mezopotamya’daki Akad kültürü Güney Mezopotamya’daki Sümerleri fethettiğinde Sargon, Mezopotamya’nın çoğunluğunu kendi yönetimi altında birleştirdi. Tamur, bunun dünyanın ilk imparatorluğu veya tek bir otorite altındaki devletler topluluğu olan Akad İmparatorluğu’nun yolunu açtığını belirtiyor.

Sargon, yeni imparatorluğunu sağlamlaştırma çabalarının bir parçası olarak kızını Sümer şehri Ur’a Sümer ay tanrısı Nanna’nın baş rahibesi olarak atadı. Bu rolü üstlendiğinde Sümerce’de “baş rahibe, cennetin süsü” anlamına gelen Enheduanna adını aldı.

Tamur, “Ay tanrısının baş rahibesi ve babasının Ur’daki temsilcisi olarak, Ur şehrinde açıkça çok önemli bir figürdü. Ve tüm bu sorumlulukların üstüne bir de şiir yazdı.” diyor.

Sidney Üniversitesi’nden Asurbilimci Louise Pryke, modern dünyanın Enheduanna’yı ilk olarak 1927’de İngiliz arkeolog Sir Leonard Woolley’in Ur kazıları sırasında ortaya çıkarılan bir mermer diskin kalıntılarından öğrendiğini söylüyor.

Normalde Philadelphia’daki Penn Müzesi’nde saklanan disk, tapınağında Nanna’nın kızı olan Sümer tanrıçası İnanna’ya bir platform adadığı için ön yüzünde Enheduanna’yı tasvir ederken, arka yüzünde onu adıyla tanıtıyor.

Enheduanna’nın birkaç şiiri Nanna’yı onurlandırıyor. Bununla birlikte, Enheduanna’nın şiirlerinin İngilizce çevirisinin yazarı Betty De Shong Meador’a göre rahibe, evi sabah ve akşam yıldızı Venüs olan İnanna ile çok daha meşguldü. (“Inanna, Lady of Largest Heart”. University of Texas Press, 2001.)

Tamur, Enheduanna’nın şiirlerinde, İnanna’nın Akad muadili, aşk ve savaş tanrıçası İştar ile eş tutulduğunu söylüyor. Rahibenin yazılarında, İnanna hem şiddetli hem zalim, hem sevecen hem kibar, hem yok etme hem de cömertlik yeteneğine sahipti.

Enheduanna’nın şiirleri, onu zorla görevden almaya çalışan büyük olasılıkla Ur kralı Lugalanne’ye karşı mücadelesi gibi otobiyografik ayrıntılar açısından zengindi.

Tamur, “Enheduanna, otobiyografik ayrıntıları anlatısına dahil eden, bildiğimiz ilk yazar. Ayrıca bu şiirleri nasıl oluşturduğu hakkında bize bir şeyler anlatan ilk yazar. Edebi yaratma eylemini, dünya edebiyatında bin yıl boyunca kullanılmaya devam edecek olan bu metaforun bilinen ilk kullanımı olan doğuma benzetiyor.” diyor.

Live Science. 23 Kasım 2022.