Çumaş Yerlileri 2.000 Yıl Önce Para Olarak Boncuk Kullanıyordu

Kaliforniya’nın Çumaş avcı-toplayıcıları tarafından yapılan boncuk türlerininin karşılaştırılması ve ölçümü, ilginç sonuçlar verdi.

Kaliforniya yerlilerini inceleyen en deneyimli arkeologlardan biri olan Lynn Gamble, Chumash (Çumaş) yerlilerinin en az 800 yıldır kabuk boncukları para olarak kullandıklarını biliyordu. 

Ancak bazı boncukların kapsamlı incelenmesi, UC Santa Barbara antropoloji profesörünü şaşırtıcı bir sonuca götürdü: Santa Barbara’nın Güney Merkez Sahili’nde konumlanan avcı-toplayıcılar, 2000 yıl önce para birimi olarak işlenmiş boncuklar kullanıyorlardı. 

(Alaska’da Kolomb Öncesine Ait Avrupa Boncukları Bulundu)

Gamble, ‘’Eğer Çumaşlar, boncukları 2.000 yıl önce de para olarak kullanıyorsa, bu avcı toplayıcılar ve sosyopolitik/ekonomik karmaşıklık hakkındaki düşüncelerimiz değiştirir. Bu, şu anda Amerika’nın herhangi bir yerinde para kullanımının ilk örneği olabilir.’’ diyor. 

Gamble, 1970’lerin sonlarından beri Kaliforniya’nın yerli halkını inceliyor olsa da, kabuk boncukların para olarak kullanılması üzerine yaptığı araştırmanın ilham kaynağı çok uzaktan geliyor: Almanya’daki Tübingen Üniversitesi. Birkaç yıl önce oradaki bir sempozyumda sunum yapanların çoğu sikkeleri ve diğer kabuk olmayan para biçimlerini tartıştılar. “Bazıları, Kaliforniyalı arkeologların parayı neyin oluşturduğuna dair varsayımlarına şaşırdı.” diyor Gamble. 

Bunun ilgisini çekmesi üzerine, Kaliforniya’daki paranın tanımlarını gözden geçirdi ve uzun süredir savunulan bazı görüşleri sorguladı. Araştırması Journal of Anthropological Archaeology’de ‘’Kaliforniya’daki kabuk boncuk paranın kökeni ve kullanımı’’ olarak yayınlandı.

Gamble arkeologların, boncukların süs yerine para birimi olarak kullanıp kullanılmadığını değerlendirirken 4 kriter kullanmaları gerektiğini savunuyor: Para birimi olarak kullanılan boncuklar, dekoratif amaçlı kullanılan boncuklardan daha emek vererek yapılmış olmalıdır, yüksek düzeyde standart boncuklar muhtemelen para birimidir, daha büyük göz alıcı boncuklar dekoratif olarak kullanılmış olmalıdır ve para birimi olarak kullanılan boncuklar yaygın olarak dağılmıştır. 

Gamble, ‘’Daha sonra Kaliforniyalı arkeologlar tarafından 40 yıldan fazla bir süredir para birimi olarak kabul edilen boncukları yaygın olarak kullanılan başka bir tür boncukla karşılaştırdım. Örneğin, San Francisco Körfez Bölgesi’nde bir bireyin yanında on binlerce boncuk bulundu. Dairesel boncuk olarak bilinen bu boncuk türü birden fazla veri kaynağına göre, en azından hepsi olmasa da bazıları Point Conception’ın güneyinde ve muhtemelen kuzey Santa Barbara’da üretildi.’’ diyor.

‘’Bu eski boncuklar, 1000 yıl sonra gelenlerden daha fazla olmasa da standart hale gelmişti. Bunların ayrıca Kaliforniya ve ötesinde ticareti de yapıldı. Farklı boncuk türleri arasında ufak tefek ölçümlerin karşılaştırılması ile, bunların muhtemelen para birimi olarak kullanıldıkları ve düşündüğümüzden çok daha önce yapıldığı anlaşıldı.’’ diye ekliyor Gamble. 

Gamble’ın belirttiği gibi, kabuk boncuklar Kaliforniya’da 10.000 yıldan fazla bir süredir kullanılıyor ve bu boncuklardan bazılarının, özellikle de son 3000-4000 yılda kuzeydeki Manş Adaları’nda üretildiğine dair kapsamlı kanıtlar var. Kanıtlar arasında, delici uçlar gibi kabuk boncuk yapmak için kullanılan aletler ve adadaki arkeolojik alanların yüzeyinde çok fazla kabuk var. 

Ek olarak, uzmanlar San Francisco Körfez Bölgesi’nde bulunan kabuk boncukların izotopik incelenmesinin sonucu olarak boncukların Point Conception bölgesinin güneyinden geldiğini belirtiyorlar. 

Gamble, ‘’Kaliforniya yerlilerinin, erken Avrupa temaslarında, kolay bozulan yiyecekler de dahil olmak üzere birçok tür ürün için ticaret yaptığını biliyoruz. Kabuk boncukların kullanılması, bu geniş alışverişin ağını şüphesiz büyük ölçüde kolaylaştırdı.’’ diyor.

Gamble’ın araştırması sadece Amerika’daki paranın kökenini değiştirmekle kalmıyor, aynı zamanda tarih öncesinde ‘’sofistike’’ toplumları neyin oluşturduğunu sorgulamaya çağırıyor. Çumaşlar tarımcı olmayan avcı toplayıcılar oldukları için, ilk İspanyol sömürgecileri geniş Çumaş ticaret ağlarına ve ticaretine şaşırsalar bile, paraya ihtiyaç duymadıkları düşünülüyordu.

Bronz Çağı boyunca Avrupa’da para üzerine yapılan son araştırmalar, paranın orada 3500 yıl önce kullanıldığını gösteriyor. Gamble için, bu ve Çumaş örneği çok önemli. Çünkü iktisatçılar ve bazı arkeologlar arasında sözde ‘’ilkel’’ toplumların ‘’ticari’’ ekonomilere sahip olamayacağına dair ısrarcı bakış açısına meydan okuyan bir düşünce. 

Gamble, ‘’Hem karmaşık hem de ilkel terimleri fazlasıyla güçlü, ancak bu terimlerden kaçınmadan da konuyu ele almak zor. Hem Çumaş, hem de Bronz Çağı örneğinde, standartlar paranın tanımlanması açısından bir anahtar. Kaliforniya’daki paranın kökeni hakkındaki makalem, yalnızca paranın kullanıldığı tarihi Kaliforniya’da 1000 yıl daha öncesine itmekle kalmıyor, aynı zamanda paranın genellikle ‘’medeniyetler’’ olarak tanımlanan eyalet dışı toplumlar tarafından kullanıldığına dair kanıt sağlıyor.’’

University of California. 29 Ocak 2021.

Makale: Gamble, L. H. (2020). The origin and use of shell bead money in California. Journal of Anthropological Archaeology, 60, 101237.