Çocukluktaki Sıkıntılar Diğer Türlerin Aksine Gorilleri Etkilemiyor

İnsanlar da dahil olmak üzere, çocukken zorluklar yaşayan çoğu tür, yetişkin olarak acı çekiyor. Ancak gorillerde durum farklı çıktı.

Babunlar ve insanlardan atlara kadar çoğu türün ortak bir yanı var. Yaşamlarının erken dönemlerinde ciddi sıkıntılar yaşadıklarında, yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde zorluk yaşama olasılıkları daha yüksek.

Araştırmacılar bu soru için gorilleri incelemeye karar verdiklerinde, ne bulacaklarından emin değillerdi.

Fossey Fund tarafından yapılan önceki araştırmalar, diğer birçok türde bulunanların aksine, genç gorillerin şaşırtıcı bir şekilde annelerini kaybetmeye dirençli olduklarını ortaya koydu. Ancak anneyi kaybetmek, genç hayvanların başına gelebilecek birçok potansiyel kötü şeyden yalnızca biri.

Çalışmanın kıdemli yazarı antropolog Stacy Rosenbaum, “Yaşamın erken dönemlerinde sıkıntı olarak kabul ettiğimiz bir şeyden sağ çıktığınızı varsayarsak, hangi türden olursanız olun genellikle daha az sağlıklı olursunuz, daha az çocuğunuz olur veya yaşam süreniz daha kısa olur. Başınıza gelen ve yetişkinlikte hayatınızı daha da kötüleştiren bir sürü şey var.” diyor.

(İlgili: Aşk, Erkek Maymunların Dostluğundan mı Evrimleşmişti?)

Ancak bunun yerine araştırmacılar, altı yaşından sonra hayatta kalan gorillerin, yavru veya gençken karşılaştıkları zorluklardan büyük ölçüde etkilenmediğini keşfettiler. Çalışma Current Biology dergisinde yayımlandı.

Rosenbaum, diğer türler gibi, insanların da erken yaşam sıkıntılarıyla uğraştığını ve bunun etkilerinin, daha kısa bir yaşam süresine sebep olduğunu veya sağlık komplikasyonları gibi bizi yetişkinliğe kadar takip edebileceğini söylüyor. Ancak insanlarda, kansere mi yakalandığımızı yoksa yaşamın erken dönemlerindeki olumsuz bir olay nedeniyle mi erken yetişkinlik döneminde öldüğümüzü, yoksa bunun çok sayıda davranışsal, çevresel ve kültürel faktörden mi yoksa hepsinin bir kombinasyonundan mı kaynaklandığını anlamak zor.

İnsan dışı türlerdeki bu erken olumsuz olayları incelemek, araştırmacıların bu tür olayların insanları nasıl etkilediğini ve nasıl hafifletileceğini anlamalarına yardımcı olabilir.

Çalışmanın baş yazarı Robin Morrison, “Hayvanlara baktığınızda, insanlarda sahip olduğumuz çeşitliliğin çoğunu ortadan kaldırıyorsunuz. Örneğin, hepsi benzer beslenme şekillerine sahip, hepsi günlük yaşamlarının bir parçası olarak egzersiz yapıyor, yani sigara içmek gibi olumsuz sağlık sonuçları olan davranışlarla meşgul olma fırsatları yok.” diyor.

Morrison’un belirttiği üzere bunlara rağmen, çoğu türde, erken dönemdeki sıkıntıların yetişkinlikte olumsuz etkileri olabilir, bu da çok iyi anlamadığımız bir tür daha derin biyolojik mekanizma olduğunu düşündürüyor. Gorillerin farklı bir model sergilemesi, bu erken yaşam güçlüklerinin üstesinden gelinebileceğini gösteriyor. Bunun neden ve nasıl olduğunu anlamak, kendi türümüz için önemli etkilere sahip olabilir.

İnsanlar gibi, goriller de uzun yaşarlar ve büyük yatırım yaptıkları az sayıda yavruya sahiptirler. Bu durum onları, yaşamın erken dönemlerindeki olumsuz olayların sonuçlarını anlamak için iyi bir karşılaştırma hayvan modeli yapar. Araştırmacılar, 135’i erkek ve 118’i dişi olan 253 vahşi dağ gorilinden toplanan 55 yıllık uzun vadeli verileri inceledi. Bu goriller Ruanda’daki Volkanlar Ulusal Parkı’nda yaşıyor ve 50 yılı aşkın bir süredir Dian Fossey Goril Fonu tarafından izleniyor.

Araştırmacılar altı farklı erken dönem yaşam sıkıntısı belirlediler: bir babayı veya anneyi kaybetmek, bir grup üyesinin bebek katletmesi, sosyal grup istikrarsızlığı, sosyal grupta çok az yaşıt arkadaşı olması ve yakında doğacak rakip bir kardeşe sahip olmak. Veriler, her bir gorilin bu ilk olumsuzluklardan kaçını deneyimlediği ve hangi yaşta yaşadığı ve her bir gorilin ne kadar yaşadığı hakkında bilgiler içeriyordu.

Araştırmacılar, bir gorilin hiç, bir, iki, üç veya daha fazla olumsuz olay yaşadığında ne olduğuna baktı. Araştırmalara göre goriller 6 yaşından önce ne kadar çok olumsuz olay yaşarlarsa, genç yaşta ölme olasılıkları o kadar yüksek. Ancak, erken zorluklar yaşamalarına rağmen, 6 yaşına kadar – gençlik aşamalarını geçtikten sonra – hayatta kaldılarsa, araştırmacılar, gorillerin ne kadar olumsuz olaydan muzdarip olursa olsun, yaşam sürelerinin daha kısa olduğuna dair hiçbir kanıt bulamadılar.

Bir gorilin üç veya daha fazla sıkıntı türü yaşaması durumunda, aslında daha uzun yaşadığı görüldü. Bu hayvan grubu, yetişkinlik döneminde ölüm riskinde yüzde 70’lik bir azalmaya sahip. Ancak bu, özellikle erkeklerin daha uzun ömürlü olmasından kaynaklandı ve araştırmacılar, eğilimin yaşayabilirlik seçimi (viability selection) denen bir şeyden kaynaklandığından şüpheleniyorlar. Bu durum, eğer bir goril erken yaşam olaylarından sonra hayatta kalacak kadar güçlüyse, “daha kaliteli bir birey” olabileceği ve dolayısıyla daha uzun bir yaşam süresine sahip olabileceği anlamına geliyor.

Rosenbaum, “Bu gorillerin kısa ömürleri olacağını ve yetişkinler olarak pek başarılı olamayacaklarını görmeyi bekliyordum. Bu olayların kesinlikle gençken çok daha yüksek bir ölüm riskiyle ilişkili olduğunu bulduk. Ancak 6 yaşına kadar hayatta kalırsanız, bunların yaşam sürenizi kısalttığına dair hiçbir kanıt yok. Bu, burada gördüğümüz diğer türlerden oldukça farklı.” diyor.

Araştırmacıların, bu dağ gorillerinin neden bu kadar dayanıklı olduğuna dair bazı teorileri var. Gorillerin birbirine sıkı sıkıya bağlı sosyal grupları var ve önceki araştırmalar, genç bir gorilin annesini kaybettiğinde aslında izole olmadığını, sosyal arkadaşlıktaki boşluğu diğer gorillerin doldurduğunu gösteriyor.

Morrison, “Genç, biyolojik babası olmasa bile annesini ve özellikle en yüksek rütbeli yetişkin erkeği kaybettikten sonra diğer gorillerin yanında geçirdiği zamanı gerçekten artırıyor. Bu güçlü ağlar, insanlarda görüldüğü gibi, kritik sosyal tamponlama sağlayabilir. Sosyal ilişkilerimizin kalitesi, sağlığımız ve uzun ömürlülüğümüzün çok önemli bir göstergesi. Bazı durumlarda, genetik veya yaşam tarzından daha önemli.” diyor.

Rosenbaum’un belirttiği üzere, zorlukların sonuçlarından nispeten korunabilmelerinin bir başka nedeni de, dağ gorillerinin diğer birçok vahşi primatla karşılaştırıldığında zengin kaynaklara sahip bir çevrede yaşamaları. Bir goril, sürekli olarak yeterli yiyecek ve su bulma stresiyle uğraşmıyorsa, zor koşullarda hayatta kalması daha kolay olabilir.

“Karşılaştıracak olursak, bu analize ilham kaynağı olan savan babunları, aşırı kuraklıklardan geçtikleri oldukça mevsimsel ortamda yaşarlar. Bazen bir su birikintisine ulaşmak için kilometrelerce yürümek zorunda kalırlar. Genellikle aldıkları her bir kalori için mücadele ederler. Dağ gorillerinin yaşadığı dünya ise böyle değil. Genellikle dev bir salata kasesinde yaşadıkları söylenir.”

Araştırmacıların bulguları, bizimkine benzer türlerin erken yaşam sıkıntılarına karşı önemli bir dayanıklılığa sahip olabileceğini gösteriyor. Sonuçlar ayrıca, erken deneyimlere duyarlılığın biyolojik kökleri ve gorillerde esnekliğe katkıda bulunan koruyucu mekanizmalar hakkında önemli soruları gündeme getiriyor.

Rosenbaum, “Hayatın erken dönemlerinde yaşanan sıkıntıların uzun vadeli olumsuz etkilerinin evrensel olduğunu varsaymamız gerektiğini düşünmüyorum. Bunun hakkında, sanki her yerde olan bir deneyimmiş ve erken yaşlarda sıkıntı yaşamak yetişkinliği tehlikeye sokacakmış gibi düşünmeye yatkınlığımız var.” diyor.

“Ama insan literatüründe bile bu kadar kesin olduğunu düşünmüyorum. Verilerin insanlar için çok daha karmaşık olduğunu düşünüyorum ve bu araştırma, diğer hayvanlar için de daha karmaşık olabileceğini gösteriyor. Ve aslında bunun umut verici bir hikaye olduğunu düşünüyorum.”

Michigan Üniversitesi. 15 Mayıs 2023.

Makale: Morrison, R. E., Eckardt, W., Stoinski, T. S., & Rosenbaum, S. (2023). Cumulative early-life adversity does not predict reduced adult longevity in wild gorillas. Current Biology, 33(11), 2307-2314.