Çelik Ne Zaman İcat Edildi?

Çeliğin ne zaman icat edildiği tam olarak bilinmiyor, fakat bazı en eski örnekler MÖ birinci binyılda Orta ve Güney Asya’da ortaya çıkarıldı.

Çelik, modern dünyanın belkemiğidir ve evlerde, gökdelenlerde, otomobillerde ve daha birçok alanda kullanılıyor. Ancak doğada saf çelik bulunmaz, peki insanlar çeliği ne zaman icat etti?

Bu dayanıklı modern metalin en az 2.000 yıl öncesine dayandığı ortaya çıktı, ancak arkeologlar çeliğin kesin olarak ne zaman ortaya çıktığını bilmiyorlar.

Çelik, demir ve karbonun bir alaşımıdır; büyük oranda demirden oluşur, ancak yüzde 0,2 ile yüzde 1 arasında değişen karbon eklenmesi onu saf demirden daha sert, daha güçlü ve paslanmaya karşı daha dirençli hale getiriyor.

Arkeologlar, bu yeniliğin birkaç farklı yerde bağımsız olarak keşfedildiğini ve ardından antik dünyaya yayıldığını düşünüyor.

(İlgili: Tutankamon’un Demir Hançeri Muhtemelen Anadolu’da Yapılmış)

“Çelik, MÖ birinci binyılda Eski Dünya’nın büyük bir bölümünde geliştirildi” diyor British Museum’da antik metalurji uzmanı Paul Craddock.

İlk örneklerden bazıları, muhtemelen Orta ve Güney Asya’nın bazı bölgelerinde, demir ve karbonun birlikte eritilmesiyle yapılan “pota” çelikleriydi.

Üretilen demirin diğer bazı erken formları, çelik olarak sınıflandırılacak kadar karbon içeriyordu. Ancak Roma döneminde, Roma hançerleri gibi eserler uygun şekilde ısıl işlem görmüş çelikten yapılıyordu.

Bu, demiri ısıtıp döverek saf olmayan kısımları gidermeyi ve az miktarda karbon eklemeyi gerektirir. Bunu ilk kimlerin bulduğunu kimse bilmiyor, ancak demir cevherinden demir üretiminde oluşan “cüruf” dediğimiz kısımları gidermek için çok yüksek sıcaklıklarda demiri eritmek gerekiyordu, diye ekliyor Craddock.

Tunçtan demire geçiş

Tunç Çağı’ndan Demir Çağı’na geçiş, Asya, Orta Doğu ve Avrupa’nın çoğunda yaklaşık 3.000 yıl önce gerçekleşti. Ondan önceki 2.000 yıldan fazla bir süre boyunca insanlar silahlar, zırhlar ve törensel kaplar yapmak için yaklaşık yüzde 90 bakır ve yüzde 10 kalaydan oluşan bir alaşım olan tunç kullanıyordu. Ancak bu tür eşyalar son derece değerliydi ve genellikle sıradan insanlar için ulaşılmazdı.

Arkeolog Alessandra Giumlia-Mair, demirin birçok kullanımda tunçun yerini almasının ana nedeninin demir cevherinin bol ve nispeten ucuz olması olduğunu söylüyor — birisi demir yapmayı öğrendiğinde tabii ki. Bu yüzden demir kılıçlar ve hançerler, tunç olanlardan mutlaka daha keskin veya dayanıklı değildi, ancak daha ucuz oldukları için antik dünyada hızla yayıldılar.

Zamanla, erken dönem demirciler daha sert demir, yani çelik yapma yöntemleri geliştirdi ve bu sayede daha fazla insan demir silahlar ve aletler satın alabilir hale geldi. Ancak tunç, kaplar, lambalar ve kişisel süs eşyaları gibi kaliteli eşyalar için Orta Çağ sonrasına kadar kullanılmaya devam etti, diyor Giumlia-Mair.

Günümüzde çelik genellikle, demir cevherinden yapılan “dökme demir” külçelerini rafine ederek çeşitli çelik alaşımları üreten özel fırınlarda yüksek sıcaklıklarda ve oksijene maruz bırakarak üretilir. Farklı çelik türleri, karbon ve paslanmaz çelik için hayati öneme sahip krom gibi diğer elementlerin farklı oranlarını içerir.

Live Science. 21 Eylül 2024.