Buzul Çağı Moda Karşılaşması: Neandertal Pelerini İnsan Kapşonuna Karşı

İlk modern insanlar buzul çağına uygun giyindiler, peki ya Neandertaller? Pek sayılmaz. Avrupa’daki tarih öncesi hominin alanlarındaki hayvan kalıntıları üzerine bir inceleme, modern insanlar sıkı, kürk kaplı giysilere bürünürken Neandertallerin büyük ihtimalle sadece pelerinleri tercih ettiğini öne sürüyor.

Neandertal giyimi müzelerin düşündüğünden daha sade olabilir
F: Patrick Bernard/AFP/Getty

Yine de bulgular nesli tükenmiş kuzenimizin sanılandan daha zevk sahibi olduğunu gösteriyor.

Bazı araştırmacılar Neandertallerin giysilerle hiç uğraşmadıklarını, diğerleri ise türümüzün ilk üyeleri ile aşağı yukarı aynı biçimde giyindiklerini öne sürüyor. Kanada Burnaby’deki, Simon Fraser Üniversitesi’nden Mark Collard ve meslektaşları gerçeğin ikisi arasında bir yerde olduğunu düşünüyor.

Ekip 60.000 ila 24.000 yıl öncesinde buzul çağı Avrupa’sında yaşamış memeliler veritabanını inceledi. Sonrasında bir dünya kültürleri veritabanını kullanarak şu an orta ve yüksek enlemlerde yaşayan geleneksel halkların giysi için kullandıkları memelileri belirlediler. En sonunda buzul çağı veritabanına dönüp bu hayvanların Neandertal ve modern insan arkeolojik alanlarındaki miktarını kıyasladılar.

Araştırmacılar geyik, bizon ve ayı türlerinin de aralarında bulunduğu bu memelilerin iki türün alanlarında da yaygın olduğunu buldular; bu hem Neandertallerin hem de modern insanların giysi giydikleri fikriyle tutarlı. Ancak bu hayvanlar türümüzle ilişkilendirilen alanlarda genellikle daha yaygındı.

Bu bulgular birkaç şekilde açıklanabilir. Olası açıklamalardan biri modern insanların çeşitli hayvan derilerini dikerek karmaşık giysiler ürettiği ve bu yüzden de kullanabilecek daha fazla malzeme elde edebilmek için bu hayvanları daha çok avladıkları yönünde. Fakat Neandertaller ise çok daha sade giysiler kullandıkları için bu hayvanları daha az avlamış olabilirler.

Neandertal giyimine dair yeni bir bakış

“Neandertallerin kürkten pelerinler yaptığını düşünüyoruz. Belki bazıları sadece büyük bir hayvanın derisini omuzlarının üzerine giymiş olabilir, tıpkı Herkül’ün çoğunlukla tasvir edildiği şekilde.” diyor Collard.

Mermer Herkül Heykeli. Antik Roma. MS 68 – 98.

Öte yandan, modern insanlar ise belki daha az kahramanca ancak daha kullanışlı bir görünümü tercih etmiş olabilir. Collard bu giyimi “üste oturan dikili giysiler” olarak adlandırıyor. Sibirya’da bulunan 24.000 yıllık oyma heykelcikler kapşonların revaçta olduğu buzul çağı süresince geçerli olan tarzın ne olabileceği hakkında bir fikir sunuyor.

Veritabanlarına daha yakından bir bakış, bize buzul çağı giyim tarzı hakkında daha fazla bilgi verebilir, diyor Collard. Gelincik, porsuk ve köpek kalıntıları modern insanların yerleşim alanlarında bulunurken Neandertal alanlarında bulunmuyor.

Bu hayvanların kürkleri uzun ve kısa tüylerden oluşuyor, böylelikle kollar ve başlıklarda ilave yalıtım sağlayan ideal bir kenarlık haline geliyor. Collard buzul çağı insanlarının kürk kenarlıkları bu şekilde kullanmış olabileceğini düşünüyor. Neandertaller kenarlıksız başlıklarıyla titremekten kurtulamamış olabilirler.

Birleşik Krallık Bournemouth Üniversitesi’nden John Stewart on yıl önce benzer bir incelemede bulunmuş ve verilerin bize buzul çağı giyimi hakkında bir fikir verebileceğini fakat hemen bir sonuca varmanın hatalı olabileceğini söylüyor. Bir arkeolojik kazı alanındaki kemikler kürkü için değil de besin için avlanılan ya da yalnızca homininlerle aynı yaşam alanını paylaşan fakat aktif olarak faydalanılmayan hayvanların kalıntıları olabilir. “Kemiklere bakıp derilerinin yüzüldüğüne dair bir kanıt bulmanız gerekir ve bunu da bir veritabanını inceleyerek yapamazsınız.” diyor.

Fakat Collard ise gelincik ve porsukların da aralarında bulunduğu belirlenen birçok ilginç türün günümüzde neredeyse hiç besin amaçlı avlanmadığına dikkat çekiyor.

Stewart ayrıca veritabanı yaklaşımının önemli bilgileri gözardı edebileceğini düşünüyor; örneğin Neandertal alanlarında bazı hayvanların kalıntılarının olmaması yalnızca o hayvanların Neandertallerle aynı zamanda o alanda bulunmamasından kaynaklanıyor olabilir.

Fakat diğer araştırmacılar bu sorunlara rağmen çalışmanın önemli olduğunu söylüyorlar. “Neandertal giyimine dair önemli ve yeni bir bakış açısı sunuyor,” diyor Danimarka Kopenhag Üniversitesi’nden Nathan Wales. Özellikle de Neandertallerin giysilerine kürk kenarlık eklemediğine dair kanıtları oldukça güçlü buluyor.

F: João Zilhão

Buzul çağı tarzı

Eğer modern insanlar kürk kenarlıkları önceden kullandıysa bu onların çoktan bir estetik anlayışı geliştirdikleri anlamına mı geliyor? Collard günümüz etnografik verilerine göre kürk kenarlığın genelde zevk değil işlev için kullanıldığını söylüyor.

“Yine de ilk modern insanın giyiminin estetik bir boyutu olabileceğini düşünmek için gerekçeler var,” diyor. “Boncuklar ürettiklerini biliyoruz ve belirgin bölgesel ya da biçimsel gruplar var gibi görünüyor.”

Öncesinde Canberra Avustralya Ulusal Üniversitesi’nde bulunan Ian Gilligan modanın muhtemelen modern insanlarla başladığını ve Neandertallerin genellikle modadan uzak yaşamlar sürdüklerini söylüyor. “Öyle sanıyorum ki benim karmaşık kıyafetler olarak ifade ettiğim vücuda oturan giysilerle birlikte tarzla ilgili ve sembolik öğeler önem kazanıyor.”

Fakat Neandertaller kişisel görünüş konusunda hiçbir fikri olmadığını söylemek yanlış olabilir. “Artık Neandertallerin büyük ihtimalle vücut süslemesi için ve belki de giysilerini boyamak için renkli toprak boyası kullandığını biliyoruz,” diyor Gilligan.

Neandertal şıklığı

Buzul çağı Avrupası’nda yaşayan Neandertaller incelikli giysiler yerine pelerinleri tercih etmiş olabilirler fakat bu süslenmedikleri anlamına gelmiyor.

İtalya’da bir mağarada bulunan 44.000 yıllık kuş kanat kemikleri yığını uçuş tüylerinin bağlı olduğu noktalarda taş aletlerle kazınma izleri taşıyor. Bazı araştırmacılar Neandertallerin tüyleri süs olarak kullanmak için söktüklerini düşünüyor. Cebelitarık’ta da benzer bulgulara rastlandı. 

130.000 yıl kadar önce günümüz Hırvatistan’ında bir mağarada yaşayan Neandertaller kartal pençelerini ipe dizip kolye olarak kullanmış olabilirler – pençeleri elde etmenin zorluğu göz önünde bulundurulunca pek de fena bir başarı değil. Fransa’daki Neandertallerin de pençeler topladığı biliniyor.

130.000 Yıl Önce Neandertaller Kartal Pençesinden Takı Yapmış

Neandertallerin Kendi Takılarını Yaptıkları Tasdiklendi

New Scientist. 8 Ağustos 2016.

Makale: Collard, M., Tarle, L., Sandgathe, D., & Allan, A. (2016). Faunal evidence for a difference in clothing use between Neanderthals and early modern humans in Europe. Journal of Anthropological Archaeology, 44, 235-246.