Budist Tapınağından Çıkan Dua Tomarı Sanal Olarak Açıldı

Gungervaa mabedinde bulunan, ipeğe sarılı 4.000 yıllık dua tomarı, 3B X-ışını tomografisi ve yapay zeka desteğiyle sanal olarak açıldı.

Berlin’deki Ulusal Müzeler’e bağlı Etnoloji Müzesi’nin Moğolistan koleksiyonu, eşsiz bir Gungervaa mabedini barındırıyor. Mabedin içinden çıkan eşyalar arasında, ipeğe sarılı üç küçük tomar da yer alıyordu.

HZB’deki bir ekip, üç boyutlu X-ışını tomografisi kullanarak bu tomarlardan birinin dijital kopyasını oluşturmayı başardı. Ardından matematiksel bir yöntemle tomar sanal olarak açılarak, üzerindeki metin ortaya çıkarıldı. Bu yöntem, batarya araştırmalarında da kullanılıyor.

Moğolistan’da Budizm, göçebe kültürle bağlantılı kendi geleneklerini geliştirdi. Birçok ailenin, gittikleri her yere yanlarında götürdükleri küçük taşınabilir mabetleri vardı. Bu mabetlerde heykeller, resimler, süs eşyalarının yanı sıra bazen kutsal kalıntılar ve “dharani” adı verilen, duaların yazılı olduğu küçük, sıkıca sarılmış tomarlara da yer verilirdi. 1921-1930 arasındaki devrimci dönemde bu kültürel uygulama neredeyse tamamen ortadan kalktı ve pek çok mabet yok edildi.

(İlgili: Yanmış Herculaneum Papirüsünün Başlığı ve Yazarı Okundu!)

Ancak bu mabetlerden biri Almanya’ya ulaştı ve Etnoloji Müzesi arşivlerinde saklandı. Kökeni hakkında çok az bilgi vardı. Etnoloji Müzesi’nde restoratör olan Birgit Kantzenbach, birkaç yıl önce mabedi araştırmaya başladığında, içindeki hiçbir şeyin düzenli olmadığını gördü; kumaş çiçekler, kalıntılar, küçük heykeller ve üç küçük tomar birbirine karışmış haldeydi. İlk olarak Moğolistan’a gitti.

“Bir nesnenin anlamı, insanların onda gördüğüdür; önemli olan budur” diyen Kantzenbach, ardından ipeğe sarılı küçük tomarlara bakmak için HZB fizikçisi Tobias Arlt’a başvurdu.

Tahribatsız İnceleme

Birkaç yıl öncesine kadar, böyle tomarlarda yazı olup olmadığını görmek için doğrudan açılıp çözülürdü. Ancak bu yöntem, malzemeye zarar verme ve geri dönüşü olmayan bozulmalara yol açma riski taşıyordu. Tobias Arlt, Dharani tomarlara BESSY II’deki Federal Malzeme Araştırma ve Test Enstitüsü’nün (BAM) tomografi istasyonunda baktı.

“Yüksek çözünürlüklü 3B görüntüler, her bir tomarda yaklaşık 50 sarım olduğunu, 80 santimetreden uzun şeritlerin sıkıca ve özenle sarıldığını gösteriyor” diyor Arlt.

Sanal Olarak Açmak

Konrad Zuse Enstitüsü’nde geliştirilen matematiksel bir yöntem ve buna ait Amira yazılımı kullanılarak, sarılı örneğin 3B verilerinden şerit sanal olarak açıldı. Başlangıçta bu işlem uzun sürüyordu, ancak yapay zekânın yardımıyla artık çok daha hızlı.

“Bu karmaşık sanal açma sürecini optimize etmeye devam ediyoruz” diyor Arlt. “Bu yöntemi, örneğin sıkıca sarılmış veya katlanmış bataryalardaki değişimleri analiz etmek için kendi araştırmalarımızda da kullanıyoruz.”

Evrensel Merhamet Mantrası

Gerçekten de sanal olarak açılmış şeritlerde mürekkep izleri görüldü. “Bu ilginç, çünkü Çin mürekkebi geleneksel olarak kurum ve hayvan tutkalı karışımından oluşur, fakat burada metal parçacıkları içeren bir mürekkep kullanıldığı anlaşılıyor” diyor Kantzenbach. Karakterler Tibetçe, ancak dil Sanskritçe; bu kombinasyon araştırmacılar için sürpriz oldu. Ortaya çıkan metin, Tibet Budizmi’nde çok bilinen evrensel merhamet mantrasıydı: “Om mani padme hum.”

Moğol Gungervaa mabedi, 1 Haziran 2026 tarihine kadar Berlin’deki Humboldt Forum’daki “Diyalog İçinde Restorasyon” sergisinde görülebilecek. Sergiye giriş ücretsiz. Daha sonra mabedin Moğolistan’da sergilenmesi planlanıyor.

Helmholtz Association of German Research Centres. 24 Temmuz 2025.