Bu 5.000 Yıllık Yazıyı Çözene 1 Milyon Dolar Ödül Verilecek

Hindistan’daki yetkililer, yaklaşık 5.000 yıllık İndus Vadisi Yazısı’nı çözen kişiye 1 milyon dolarlık ödül verileceğini duyurdu.

Dünyanın en eski şehirleşmiş toplumlarından biri tarafından geliştirilen bir yazı sistemi, 150 yıl önce Pakistan’daki eski Harappa kentinde anlaşılmaz bir taş mühürde keşfedildiğinden beri dilbilimcilere büyük zorluklar çıkarıyor.

Bu gizemi çözmeyi umut eden yetkililer, İndus Vadisi Yazısı’nı (IVS) çözen kişiye 1 milyon dolarlık ödül verileceğini duyurdu.

Harappa Yazısı olarak da bilinen IVS, yaklaşık 5.300 yıl önce Hindistan’ın kuzeyi ve Pakistan’ı kapsayan bölgede ortaya çıkan İndus Vadisi Uygarlığı tarafından icat edildi. Surlarla çevrili şehirleriyle tanınan bu Tunç Çağı kültürü, birkaç yüzyıl boyunca gelişti ancak bilinmeyen bir nedenden ortadan kayboldu ve arkeologlara bu eski insanların yaşamına dair çok az ipucu bıraktı.

(İlgili: Herculaneum’da Kömürleşen Bir Papirüs Yapay Zeka ile Okundu!)

İndus Vadisi Yazısı’nın yer aldığı ilk mühür, 1875 yılında Hindistan Arkeolojik Araştırmaları Kurumu’nun kurucusu Sir Alexander Cunningham tarafından bulundu. Taş levhada, iki yıldız ve altı okunamayan karakterle birlikte bir boğa resmi oyulmuştu. Cunningham, bu karakterleri “kesinlikle Hint harfleri değil” diye tanımlamıştı.

O zamandan beri birkaç bin örnek bulundu ve her birinde bir hayvan figürü ve kısa bir karakter dizisi yer alıyor. Genellikle dört ila altı işaretten oluşan bu yazılar, uzun metinler bulunmadığı için aşırı derecede kısa olmaları nedeniyle çözülmesi zorlaşıyor.

Mısır hiyeroglifleri gibi diğer eski yazı sistemlerinden farklı olarak, İndus Vadisi Yazısı bilinen çok dilli bir eser üzerinde yer almıyor. Örneğin, Rosetta Taşı gibi bir referans kullanılarak bu yazı başka dillerle karşılaştırılamıyor.

Ancak şimdiye kadar bulunan tüm örnekler, ticarette kullanılan küçük çanak çömlekler veya taş mühürler üzerinde olduğundan, bu yazıların içeriklerinin dini kavramlardan çok günlük işlere ve ticari faaliyetlere ilişkin olduğunu varsaymak mantıklı görünüyor.

Araştırmacıların bu yazıyı çözmesini beklemekten sıkılan Hindistan’ın Tamil Nadu eyaleti Başbakanı Muthuvel Karunanidhi Stalin, “yazıyı arkeolojik uzmanların memnuniyetini sağlayacak şekilde çözen kişi ya da kuruluşlara 1 milyon dolarlık ödül” vereceğini açıkladı.

Bu teşviğin, 2023 yılında başlatılan ve benzer bir ödül sunan Vesuvius Challenge kadar başarılı olması umuluyor. Bu yarışma, MS 79’da Pompeii ile birlikte bir volkanik patlama sonucu yok olan Herculaneum’dan çıkarılan yanmış papirüslerdeki yazıyı çözebilecek kişilere ödül vaat ediyordu.

Herculaneum örneğinde, yazı bilinen bir dilde – Latince – yazılmıştı ancak patlamanın ürettiği yoğun ısıyla karbonlaşmış ve okunamaz hale gelmişti. Yarışmanın başlamasından bir yıl sonra, yapay zeka kullanarak papirüslere zarar vermeden metni açığa çıkaran bir ekip büyük ödülü kazandı ve yemeğin verdiği zevk üzerine felsefi düşünceler içeren bir pasaj keşfetti.

Eğer Stalin’in yarışması bir kazanan çıkarabilirse, bu durum, 5.000 yıl önce Minoslular tarafından geliştirilen ve henüz çözülemeyen gizemli “Linear A” gibi antik yazıları çözmeyi hedefleyen diğer sivil bilimi (citizen science) girişimlerini de teşvik edebilir. Girit Adası’nda ortaya çıkan bu efsanevi Tunç Çağı uygarlığı, genellikle Avrupa’nın ilk okuryazar toplumu olarak anılıyor, ancak geliştirdikleri yazı sistemi hâlâ araştırmacılar tarafından çözülemedi.

Başka bir yerde, Paskalya Adası’ndaki ahşap eserler üzerinde bulunan Rongorongo glifleri, bilinen herhangi bir yazı sistemiyle hiçbir benzerlik göstermediği için dilbilimcileri uğraştırıyor. Ayrıca, 240 sayfalık Voynich El Yazması, dünyanın en ünlü çözülemeyen metin örneklerinden biri olarak dikkat çekiyor. Yaklaşık 500 yıl önce Avrupa’da yazıldığı düşünülen bu kitap, astronomiden botaniğe kadar her şeyi kapsıyor gibi görünse de kimse gerçekten ne anlattığını bilmiyor.

IFL Science. 27 Ocak 2025.