Bonoboların Hoşgörülü Grup İlişkileri, İnsan Barışının Yolunu Açtı

İnsanlar, savaşlar ve siyasi çekişmelerle dolu tarihimize rağmen, hayvanlarda nadir görülen sosyal gruplar arası hoşgörü ve işbirliği sergiler. Peki nasıl bu hale geldik?

Bilim insanları bonoboların evrimsel bir model olarak ele alınabileceğine inanıyor. Nesli tükenmekte olan primatlar, DNA’larının yüzde 99’unu insanlarla paylaşıyorlar. Genellikle barışsever ve cinsel açıdan aktif oldukları için, araştırmacılar tarafından (şaka yollu olarak) “hippi maymunları” olarak anılıyorlar. Ve sosyal grupları arasındaki etkileşimlerin, daha şiddetli kuzenleri olan şempanzelerden çok daha az düşmanca olduğu düşünülüyor.

Ancak bazıları, bu grupların nasıl çalıştığına ve kendilerini diğerlerinden nasıl ayırdıklarına dair ayrıntılı veri eksikliği nedeniyle buna karşı çıkıyor. Harvard primatologları Liran Samuni ve Martin Surbeck tarafından bonoboların sosyal yapısı üzerine yürütülen yeni bir çalışma, bazı boşlukları doldurmaya başlayabilir.

PNAS’ ta yayımlanan araştırma, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki Kokolopori Bonobo Rezervi’ nde çalıştıkları dört komşu bonobo grubunun, aralarında özel ve istikrarlı olarak sosyal ve mekânsal sınırlar koruduğunu gösterdi. Bu, onların gerçekten de birbirleriyle düzenli ve barışçıl bir şekilde etkileşime giren farklı sosyal grupların parçası olduklarını gösteriyor. 

Harvard Pan Lab’de doktora sonrası araştırmacı ve araştırmanın baş yazarı Samuni, “Bu çok gerekli bir ilk adımdı. Artık birlikte çok fazla zaman geçirdiklerini bilmemize rağmen, [komşu] bonobo popülasyonları hala bu farklı gruplara sahip. Bonobo modelini, biz insanların daha karmaşık, çok seviyeli toplumlar ve sınırlar ötesi işbirliği yolumuzda potansiyel bir yapı taşı veya evre olarak inceleyebiliriz.” diyor.

Çalışma, 2017’den 2019’a kadar Kokolopori rezervindeki bonobo topluluğunu arka arkaya üç yıl boyunca gözlemlemenin bir sonucu. Önceki araştırmalar, 59 bonobo’nun etkileşime girmek, birbirlerini temizlemek ve yemek paylaşmak için rutin olarak yolları kesişen dört ayrı grup oluşturduğuna dair kanıt göstermişti. Açık olmayan şey, bu bonobo gruplarının davranışlarının, daha büyük bir topluluk içinde oluşan şempanze alt gruplarına ne ölçüde benzediğiydi.

Primatologlar, son derece bölgesel ve farklı topluluklardakilere düşman olan şempanze alt gruplarını komşu olarak adlandırır. Aslında, bu alt grupların üyeleri tüm zamanlarını büyük bir grubun parçası olarak birlikte geçirmeseler de hepsi hala grubun bir parçasıdır. Birbirleriyle ilişkilerini sürdürürler ve en önemlisi karşılaştıklarında savaşmazlar. 

Bonobolar şempanzelerden çok daha az çalışıldı. Bunun sebebi, primatların bulunduğu tek yer olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki siyasi istikrarsızlık ve ormanlarında araştırma alanları kurmanın önündeki lojistik zorluklardı. Ek olarak, Bonobo grupları arasındaki ilişkileri incelemek, alt grupların bir sıklıkta birbirine karışıyor gibi görünmesi gerçeğiyle daha da karmaşık hale geldi.

Samuni, “Yan yana geldiklerinde bu A grubu, bu da B grubu gibi bir ayrım yapmamızı sağlayacak davranışsal belirtiler yok. Kendi grup üyelerine davrandıkları gibi davranıyorlar. İnsanlar temelde bunların iki farklı grup olduğunu nereden bildiğimizi bize soruyorlar. Belki bunlar iki farklı grup olmak yerine, şempanzelerde gördüğümüz gibi sadece tüm zamanlarını birlikte geçirmeyen bireylerden oluşan büyük bir gruptur.” diyor.

Yanıta ulaşmak için, rezervden en az iki gözlemci, her bonobo grubunu şafaktan alacakaranlığa kadar takip etti ve daha sonra analiz edilen davranış ve konum verilerini kaydetti.

Araştırmacılar öncelikle bonoboların bireysel olarak birlikte ve kimlerle ne kadar zaman geçirdiklerini ve hangi faaliyetlerde bulunduklarını izlediler. Bu, araştırmacıların küme analizi adı verilen istatistiksel bir yöntemle çalışmalarına yardımcı oldu. Bu yöntem, bir kümedeki veri noktalarını gruplandırır, böylece aynı gruptaki noktalar bir alan üzerinde yakın bir şekilde kümelenirken, aynı grupta olmayan veri noktaları başka bir alanda kümelenir.

Aslında, hangi bonoboların birbirleriyle önemli ilişkiler paylaştığını, hangilerinin yemek için daha sık bir araya gelme eğiliminde olduğunu, hangilerinin kiminle gideceklerine dair bir seçimle karşı karşıya kaldıklarında birlikte kalma eğiliminde olduklarını ve hangilerinin aynı evde daha fazla etkileşime girdiğini izlediler. Bu, hangi bonoboların aynı grubun parçası olduğu ve bir grubun üyelerinin birbirlerinin sınırları boyunca komşu gruplarla barışçıl bir şekilde etkileşime girdiği zamanlar arasında net ayrımlar yapmalarına yardımcı oldu.

Bunu, 2011 ve 2013 yılları arasında Uganda’nın Kibale Ulusal Parkı’ndaki Ngogo topluluğunda yaşayan 104 şempanzeden toplanan verilerle karşılaştırdılar.

Araştırmacılar, bonobo kümelerinin genel olarak şempanzelerin alt gruplarına kıyasla daha tutarlı ve istikrarlı olduğunu buldular. Bu, her kümedeki bonoboların birbirleri için şempanze alt gruplarında görülenden daha güçlü bir sosyal tercihe sahip olduğunu gösteriyor

Kokolopori bonobolarına gelince, bu, araştırmacıların yalnızca Ekalakala, Kokoalongo, Fekako ve Bekako olarak adlandırdıkları dört grubu doğrulamalarına yardımcı olmadı. Aynı zamanda, farklı bonobo grupları bir araya gelip ayrıldığında hangi bonoboların birbirine yapışma olasılığının daha yüksek olduğunu tahmin etmenin güvenilir bir yolunu da bulmaya yardım etti.

İnsan Evrimsel Biyolojisi Bölümü’nde yardımcı doçent Samuni olan ve makalenin kıdemli yazarı Surbeck, sonuçların, bonoboların insanlar gibi yakın çekirdek ağlarının dışında karmaşık ilişkiler kurabildiğini gösterdiğini söylüyor.

Araştırmacılar, bu bonoboların farklı gruplara sahip olduğunu kesin olarak belirlediklerine göre, bu gruplar arasında işbirliği ve ticaretin nasıl göründüğünü ve potansiyel olarak ortak atamızda neye benzediğini temsil edip edemeyeceğini daha fazla araştırmak istiyorlar. Bu, insanların bir dereceye kadar farklı gruplar arasındaki düşmanlığı nasıl aştığını ve barışçıl işbirliğini nasıl geliştirdiğini açıklamaya yardımcı olacaktır.

Kokolopori Bonobo Araştırma Projesi’ni kuran ve yöneten Surbeck, bonoboların nesli tükenmek üzereyken bu güçlü içgörüleri elde etmek için pencerenin kapandığına dikkat çekiyor.

“Sayıları gerçekten çok az kaldı. İşler olduğu gibi devam ederse, 50 yıl içinde artık mevcut olmayacak bilgileri burada topluyoruz.”

Harvard University. 22 Haziran 2022.

Makale: Samuni, L., Langergraber, K. E., & Surbeck, M. H. (2022). Characterization of Pan social systems reveals in-group/out-group distinction and out-group tolerance in bonobos. Proceedings of the National Academy of Sciences, 119(26), e2201122119.