Bonobolar, Bilgisizliği Fark Edip Buna Göre İletişim Kuruyor

Yapılan deneylere göre bonobolar, insanların bilgi eksikliğini fark ediyor ve bilgiyi aktarmak için buna göre iletişim kuruyor.

Maymunlar, ödül almak için, ödüllerin yerini bilmeyen insanlara işaret ederek gösterdi. Basit gibi görünen bu deney, ilk kez maymunların bilinmeyen bilgiyi takım çalışması adına iletebildiğini gösterdi. Aynı zamanda, maymunların başka bir bireyin bilgi eksikliğini sezebildiğine dair bugüne kadar elde edilen en net kanıtı sağladı. Bu yeteneğin yalnızca insanlara özgü olduğu düşünülüyordu.

Johns Hopkins Üniversitesi’nin Sosyal ve Bilişsel Kökenler Grubu tarafından yapılan araştırma, Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayımlandı.

“Birbirimizin bilgi eksikliklerini sezme yetisi, en sofistike sosyal davranışlarımızın merkezinde yer alıyor ve iş birliği yapma, iletişim kurma ve stratejik çalışma şeklimizi belirliyor” diyor çalışmanın ortak yazarı ve Johns Hopkins Üniversitesi’nde psikoloji ve beyin bilimleri alanında doçent olan Chris Krupenye.

(İlgili: Bonobolar, ‘Ortak Düşman Etkisi’nin Eski Kökenine İşaret Ediyor)

“Kapsamlı bir ‘zihin teorisi’, öğretim ve dil gibi insanları benzersiz kılan birçok kapasiteyi desteklediğinden, birçok kişi bunun hayvanlarda bulunmadığını düşünüyor. Ancak bu çalışma, insanların ve diğer büyük kuyruksuz maymunların paylaştığı zengin bilişsel temelleri gözler önüne seriyor ve bu yeteneklerin milyonlarca yıl önce ortak atalarımızda evrimleşmiş olabileceğini öne sürüyor.”

Krupenye ve çalışmanın diğer yazarı Luke Townrow, Iowa’daki Ape Initiative adlı araştırma ve eğitim kuruluşunda yaşayan üç erkek bonobo ile çalıştı: Nyota (25 yaşında), Kanzi (43 yaşında) ve Teco (13 yaşında).

Deney Süreci

Deney sırasında bir bonobo, Townrow ile masanın karşısında oturdu. Bonobo, ikinci bir kişinin bir ödülü (örneğin bir üzüm veya Cheerio) üç kaptan birinin altına koymasını izledi. Townrow bazen ödülün nereye konduğunu görebiliyordu, bazen ise göremiyordu. Eğer Townrow ödülün yerini bulabilirse, bonobo onu alabiliyordu.

Townrow ödülün saklandığını gördüğünde, “Üzüm nerede?” diye soruyor ve 10 saniye bekliyordu. Eğer ödülün nereye konduğunu görmüşse, bonobo genellikle sabit durup ödülü bekliyordu. Ancak Townrow ödülün yerini bilmiyorsa, bonobo hızla doğru kabı işaret ediyordu—bazen bunu oldukça belirgin bir şekilde yapıyordu.

“Parmakları ağın içinden uzanarak doğrudan kabı gösteriyordu—neyi iletmeye çalıştıkları çok açıktı” diyor Krupenye. “Özellikle Kanzi, yiyeceğe çok motive olmuştu ve deneyin belirli aşamalarında tekrar tekrar işaret ediyordu. Dikkatimizi çekmek için birkaç kez dokunuyor ve bunu oldukça ısrarcı bir şekilde yapıyordu.”

Sonuçlar

Bu çalışma, kontrollü bir ortamda yapılan ve vahşi doğada şempanzelerin potansiyel tehditlerden habersiz grup üyelerini sesle uyardığını öne süren önceki araştırmaları destekleyen ilk deney oldu.

“Eğer maymunlar gerçekten bilgi eksikliğini takip ediyorsa, partnerleri bilgiye sahip olmadığında daha sık ve hızlı bir şekilde işaret edeceklerini öngörmüştük ve tam olarak bunu yaptılar” diyor Krupenye.

“Ayrıca sonuçlar, maymunların aynı anda iki çelişkili dünya görüşünü akıllarında tutabildiklerini gösteriyor. Hem yiyeceğin tam olarak nerede olduğunu biliyorlar hem de partnerlerinin bu duruma dair eksik bilgiye sahip olduğunu fark ediyorlar.”

Ekip, maymunların bilişsel karmaşıklığını bir kez daha doğrulamaktan büyük heyecan duyduklarını söylüyor.

“Primatların yetenekleri hakkında süregelen tartışmalar var ve bizim için bu tür zengin kapasiteleri gerçekten barındırdıklarını doğrulamak çok heyecan vericiydi” diyor Krupenye.

Bir sonraki adım olarak ekip, maymunların motivasyonlarını ve diğer bireylerin zihinlerini nasıl algıladıklarını daha derinlemesine araştırmayı planlıyor.

“Burada gösterdiğimiz şey, maymunların bir partnerle iletişim kurarak onun davranışını değiştirebildiği” diyor Townrow. “Ancak hala açık bir soru var: Maymunlar yalnızca partnerlerinin davranışını mı değiştirmek istiyor, yoksa onların zihinsel durumlarını veya inançlarını da değiştirmeyi mi hedefliyorlar?”

Johns Hopkins University. 3 Şubat 2025.

Makale: L.A. Townrow, & C. Krupenye. 2025. Bonobos point more for ignorant than knowledgeable social partners, Proc. Natl. Acad. Sci.