Bir Akrabamız, 2.6 Milyon Yıl Önce Çok Uzaklardan Taş Toplamış

2,6 milyon yıllık taş aletler, eski i̇nsan akrabalarının beklenenden 600.000 yıl önce i̇leriye dönük planlama yaptığını gösteriyor.

Kenya’da keşfedilen yüzlerce taş alet, insan akrabalarının hammadde bulmak için uzun mesafeler kat ettiğini ortaya koydu.

Araştırmacılar, eski insan akrabalarının farklı türde taşları önemli mesafeler boyunca taşıdıklarını bildirerek, uzmanların mümkün olduğunu düşündüğünden 600.000 yıl önce beklenmedik derecede yüksek bir ileriye dönük planlama yeteneğine sahip olduklarını gösterdi.

Science Advances dergisinde yayımlanan bir çalışmada, araştırmacı ekibi Kenya’daki Nyayanga arkeolojik alanından çıkarılan 401 taş aleti inceledi. 3 milyon ile 2,6 milyon yıl öncesine tarihlenen bu aletler, bilinen en eski teknik olan Oldowan tarzında yapılmıştı. Bu yöntem, bir taşı başka bir taşla yontarak basit bir alet üretmeyi içeriyordu. Ancak kullanılan kaya türleri şaşırtıcıydı — çoğu, 9,7 kilometreden daha uzak bölgelerden getirilmişti.

(İlgili: Etiyopya’da 2,6 Milyon Yıllık Australopithecus ve Homo Fosilleri!)

Daha önceki araştırmalar, şempanzelerin (Pan troglodytes) yemiş kırmak için granit tokmak taşlarını en fazla 2 kilometre taşıyabildiğini, bunun da ancak birden fazla kısa mesafe taşıma seferiyle mümkün olduğunu göstermişti. Yeni bulgu, insan akrabalarının aletleri çok daha uzun mesafelere taşıyabildiğini ortaya koyuyor ve bu da daha iyi bir ileriye dönük planlama yeteneğini işaret ediyor.

“İnsanlar genellikle aletlerin kendisine odaklanır, ancak Oldowan’ın asıl yeniliği, kaynakların bir yerden başka bir yere taşınması olabilir” diyor çalışmanın ortak yazarı paleoantropolog Rick Potts. “Taş materyali zengin gıda kaynaklarına getirme bilgisi ve niyeti, Oldowan’ın başından itibaren alet yapım davranışının ayrılmaz bir parçasıydı.”

En eski taş aletler yaklaşık 3,3 milyon yıl öncesine tarihleniyor, yani bilim insanlarının Homo cinsinin ortaya çıktığını düşündüğü dönemden yaklaşık 1 milyon yıl önceye. Bu aletler muhtemelen Australopithecus afarensis (“Lucy”) gibi insan ataları tarafından yapılmıştı. Ancak bu erken dönem aletler yerel malzemelerden veya en fazla yaklaşık 3 kilometre uzaklıktan temin edilen taşlardan üretilmişti.

Yaklaşık 2 milyon yıl önce Homo erectus gibi insan atalarında önemli değişimler yaşandı: beyin ve vücut boyutları arttı, bazıları Afrika’dan göç etti ve bazıları et pişirip yemeye başladı. Ayrıca bu erken ataların ileriye dönük plan yapmaya başladıklarına, taş seçiminde daha seçici olduklarına ve malzemeleri uzak mesafelerden temin ettiklerine dair kanıtlar var.

Ancak Nyayanga’daki taş aletler, insan akrabalarının uzun mesafe taş seçip taşıdığına dair en eski kanıtlardan 600.000 yıl daha eski ve muhtemelen Homo cinsinin ortaya çıkmasından da önceye ait. Potts’a göre bu durum, bu grupların gıda işlemede ihtiyaç duydukları şeyleri anlamaya başladıklarını ve çevrelerini zihinsel olarak haritalandırabildiklerini gösteriyor.

Bununla birlikte, Nyayanga’da keşfedilen aletleri hangi türün yaptığı henüz net değil.

Çalışmanın ortak yazarı ve Cleveland Doğa Tarihi Müzesi’nden biyolojik antropolog Emma Finestone, “Elinde alet tutan bir hominin fosili bulmadığınız sürece, hangi türün hangi taş alet grubunu ürettiğini kesin olarak söyleyemezsiniz” diyor.

Bu vakada, aletlerin yanında Paranthropus cinsine ait fosiller de bulundu; bu da “çekirdek ve yonga teknolojisinin yalnızca Homo cinsine özgü olup olmadığı” sorusunu gündeme getiriyor.

Hangi insan akrabası türü bu aletleri üretmiş olursa olsun, onları uzun mesafeler boyunca taşımış olmaları, düşündüğümüzden çok daha zeki olduklarını gösteriyor.

Finestone, “İnsanlar her zaman uyum sağlama zorluklarını çözmek için aletlere güvenmiştir” diyor. “Bu ilişkinin nasıl başladığını anlamak, bugün teknolojinin şekillendirdiği bir dünyada yeni zorluklarla karşılaşırken bu bağımızı daha iyi görmemizi sağlar.”

Live Science. 15 Ağustos 2025.

Makale: Emma M. Finestone et al. (2025). Selective use of distant stone resources by the earliest Oldowan toolmakers. Sci. Adv. 11.