Bilinen En Eski Yıldız Haritası Çin’de Bulunmuş Olabilir

Çin’de bulunan Shi Usta’nın Yıldız El Kitabı bilinen en eski astronomi kataloğu mu? Uzmanlar ikiye bölünmüş durumda.

Dünyanın en eski yıldız haritası Çin’de, 2.300 yıldan daha uzun bir süre önce yapılmış olabilir; ancak bu, hararetli biçimde tartışılan, henüz hakem değerlendirme aşamasında olan bir çalışmaya dayanıyor.

Çin Ulusal Astronomi Gözlemevleri’nden araştırmacılar, Çin’de günümüze ulaşan en eski yıldız kataloğu olan “Shi Usta’nın Yıldız El Kitabı”nı yeni bir dijital görüntü işleme tekniğiyle analiz etti. Genelleştirilmiş Hough Dönüşümü adı verilen bu yöntem, yapay zekânın bir dalı olan bilgisayarla görme teknolojisini kullanarak benzer görüntüler arasındaki ciddi hataları tespit ediyor ve düzeltiyor.

Araştırmacılar, antik yıldız haritasının aslında MÖ 355 yılına ait olduğunu — yani önceki tahminlerden 250 yıl daha eskiye dayandığını — ve MS 125 civarında güncellendiğini buldu. Bu da onu, antik Yunan gökbilimcisi Hipparkos’un yıldız haritasından 200 yıldan daha eski hâle getirerek, dünyadaki türünün en eski örneği yapıyor.

(İlgili: En Eski Yıldız Haritası, Orta Çağ Kodeksinde Bulundu)

Lehigh Üniversitesi’nden Çin astronomisi üzerine uzman Prof. David Pankenier, araştırmaya katılmamış olsa da bulgular hakkında “Bunun oldukça kesin olduğunu düşünüyorum” diyor. Pankenier, çalışmanın özellikle Çin bilim ve teknolojisi konusunda otorite olan Britanyalı biyokimyacı Joseph Needham’in önceki araştırmalarını doğruladığını söylüyor. Ayrıca yeni çalışma, el yazmasının tarihini, tarihi Shi Shen Usta’nın yaşamış olması muhtemel dönemle örtüştürüyor.

Ancak diğer bazı uzmanlar aynı fikirde değil.

Tarihçiler ve gökbilimciler, uzun süredir Shi’nin yıldız kataloğundaki tarih uyuşmazlıklarına kafa yoruyor. Bazı ölçümlerin yüzlerce yıl öncesine ait gibi görünmesi, araştırmacılar arasında kafa karışıklığına yol açıyor. Yıldız haritaları, Dünya’nın eksen hareketi nedeniyle gökyüzü görünümünün yüzyıllar içinde değişmesinden dolayı tarihlendirilebiliyor. Ayrıca yıldızların kendine ait hareketleri de var, bu da her yüzyılın gökyüzü haritasının farklı görünmesini sağlıyor.

Yeni çalışma, bu uyuşmazlıkları kopyalama hataları ve kısmi güncellemelerle açıklıyor; el yazmasının ilk olarak MÖ 4. yüzyılda oluşturulduğunu, ancak yüzlerce yıl boyunca zaman zaman — bazen yanlışlıkla — güncellendiğini öne sürüyor.

Ancak çalışmaya dahil olmayan bazı uzmanlar, bu uyuşmazlıkların, el yazmasının oluşturulmasında kullanılan ilk ölçüm aletinin bir derece kadar sapmaya sahip olması nedeniyle ortaya çıktığını savunuyor.

Bu yorumu dikkate aldığımızda, görünüşte çelişkili iki tarihsel veri uyumlu hâle geliyor ve el yazmasının oluşumunu yaklaşık MÖ 103 yılına yerleştiriyor. Daniel Morgan, erken dönem Çin astronomisi, matematiği ve ölçüm sistemleri üzerine çalışan bir tarihçi ve Fransa’daki Doğu Asya Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nde görevli bir akademisyen olarak, bu yaklaşımı destekliyor. Ayrıca bu açıklama, kataloğun neden küresel koordinat sistemini kullandığını da açıklar nitelikte — zira Çinli astronomlar, birbirine bağlı halkalardan oluşan ve yıldız yolları ile enlem-boylamı temsil eden “Astronomik küre”yi MÖ 1. yüzyılda icat ettikten sonra bu koordinat sistemini benimsemişti.

Morgan, “Eğer sadece şu çok basit ihtimali göz önünde bulundurursanız — yani belki de ölçüm cihazı mükemmel değildi — o zaman astronomların veri analiziyle insan hikâyesi mükemmel bir uyum sergiliyor” diyor.

Morgan, son 300 yıldır “dünyanın en eski yıldız haritası” (ya da herhangi bir bilimsel araç) iddiasının ulusal prestij aracı hâline geldiğini de vurguluyor. Sömürgecilik ve Avrupa merkezci bakış açısı, ülkeler arasında medeniyetler arası rekabete yol açtı ve bu da ulusların kendilerini kanıtlama çabalarını tetikledi.

Ancak aynı ulusal gurur duygusu, Batılı araştırmacıların eski Çinli gökbilimcileri ciddiye almalarını bile yüzyıl öncesine kadar engellemiş olabilir, diyor Pankenier. 20. yüzyılın başlarında Çin yıldız haritalarını inceleyen Avrupalı akademisyenler, bu haritaları “teknik olarak yetersiz” bularak küçümsemişti — oysa bu kayıtların çoğu son derece doğruydu.

Ancak bilim insanları Çin mi yoksa Yunan yıldız kataloğunun mu daha eski olduğuna karar verse de, Babil’e ait yıldız konumlarını içeren kayıtlar her ikisini de gölgede bırakıyor. Çünkü bu kayıtlar MÖ 8. yüzyıla tarihleniyor. Ancak Babil metinleri yıldızların konumlarını yazılı açıklamalar olarak sunuyor — yıldızları numaralandıran ve gökyüzünü betimleyen kataloglar değiller.

Söz konusu makale şu anda Research in Astronomy and Astrophysics dergisinde hakem değerlendirmesinde.

Live Science. 15 Mayıs 2025.