Bilinen En Eski Taş Aletleri Kimin Yaptığı Ortaya Çıkıyor

Oldowan aletleri, şimdiye kadar keşfedilmiş en eski teknoloji örnekleri ve şimdi onları kimin yaptığını öğrenmeye bir adım daha yaklaşıldı.

Oldowan taşları, dünyadaki bilinen en eski taş alet endüstrisi örnekleri olarak kabul ediliyor. Yaklaşık 2-3 milyon yıl önce gelişen bu teknoloji, evrimsel tarihte önemli bir dönüm noktasını temsil ediyor çünkü kültürel davranışın ilk kanıtlarını sunuyor. Taş aletler arkeologlar ve diğer araştırmacılar arasında iyi bilinse de, bu aletleri yapanların tam kimliği hâlâ bilinmiyor. Şimdi ise yeni bir çalışma, olası adayları daraltmak için mevcut kanıtları değerlendiriyor.

Bu aletlerin ilk örnekleri, 1930’larda Tanzanya’daki Olduvai Vadisi’nde keşfedildi. Ancak daha sonra doğu, orta ve güney Afrika’da başka yerlerde de bulundu. En eskisi, Etiyopya’daki Gona arkeolojik alanından geliyor. Bu taşlar genellikle, yüzeylerinden yonga çıkarılarak keskin kenarlar elde edilmiş el tipi çekirdeklerle tanımlanıyor. Böylece kesme, doğrama veya kazıma gibi işlemler için kullanılabilecek kenarlar oluşuyor.

Önemi nedeniyle bu aletler, en çok bilinen ve en yoğun şekilde araştırılan litik (taş) teknolojiler arasında yer alıyor ve onlarca yıldır bilimsel çalışmalara konu oluyor. Ancak bilim camiası hâlâ bu aletleri kimin yaptığı konusunda emin değil. Genel olarak, bu taş aletler belirli bir hominin türüyle ilişkilendiriliyor, ancak Oldowan grupları tek bir türle bağlantılandırılamayacak kadar çeşitli. Özellikle güney Afrika ve Cezayir’deki alanlar, birden fazla hominin türünün bu aletleri üretmiş olabileceğini gösteriyor.

(İlgili: İnsan Evriminde Kümülatif Kültür 600.000 Yıl Önce Başladı)

Başlangıçta bu aletlerin yapımcısı olarak erken Homo türleri değil, Erken Pleistosen döneminden bir Australopithecus türü olan Paranthropus boisei düşünülüyordu. Ancak artık Homo habilis gibi türlerin – yani “becerikli insan”ın – bu aletleri yapmış olabileceği kabul ediliyor. Bu soyu tükenmiş hominid cinsi, daha büyük beyinleri ve daha becerikli elleriyle, daha “ilkel” kabul edilen Paranthropus’tan daha olası bir aday olarak görülüyor. Ancak son kazılar, Oldowan aletlerinin yapım tarihini yaklaşık 3,3 milyon yıl öncesine kadar götüren kanıtlar sundu. Bu da, alet yapma davranışının Homo cinsinden daha önceki türlerde de mevcut olabileceğini gösteriyor.

Bu nedenle, Paranthropus boisei yeniden olası adaylar arasında yer alıyor; ayrıca Homo rudolfensis, Homo erectus, Australopithecus garhi ve Australopithecus africanus gibi türler de değerlendiriliyor. Hatta bazı araştırmacılar, hem Homo türlerinin hem de Paranthropus’un farklı alanlarda bu aletleri üretip kullanmış olabileceğini savunuyor.

Bu oldukça karmaşık bir sorun, ancak yeni bir araştırma seçenekleri daraltmaya yardımcı oldu. Bu çalışmada, uluslararası bir araştırma ekibi, zaman içinde Oldowan aletleriyle örtüşen hominin türlerini inceleyerek uzun süredir devam eden tartışmayı ele aldı. Ekip, değişkenler arasındaki olası ilişkileri değerlendirmek için kullanılan istatistiksel bir teknik olan “optimal doğrusal tahmin modellemesi” yöntemini kullandı. Bu sayede hem aday türlerin hem de Oldowan aletlerinin ilk ve son ortaya çıkış tarihlerini tahmin ettiler.

Model, Oldowan teknolojisinin yaklaşık 3,25 milyon yıl önce ortaya çıktığını ve 1,6 ila 1,2 milyon yıl öncesine kadar devam ettiğini gösterdi. Bu da onu şimdiye dek bilinen en uzun ömürlü insan kültürel geleneği yapıyor. Ayrıca sonuçlar, bazı Homo türlerinin ortaya çıkışı ile erken dönem türlerin — örneğin Australopithecus’un — yok oluşunun, taş aletlerin ilk ve son görülme tarihleriyle çakıştığını ortaya koydu.

Araştırmacılar makalelerinde şöyle yazıyor: “Australopithecus afarensis, bilinen fosil örnekleriyle Oldowan alanları arasında şu anda herhangi bir zamansal örtüşme bulunmadığı için, Oldowan aletlerini tüm zaman aralığı boyunca yapmış olma olasılığı eleniyor.”

Yazarlar ayrıca Australopithecus africanus ve Paranthropus robustus’a ait kanıtların da bu teknolojilerle zamansal örtüşmelerinin sınırlı olduğunu ve ana adaylar olarak değerlendirilmelerinin zor olduğunu öne sürüyor.

“Bu durum, ne Australopithecus africanus’un ne de Paranthropus robustus’un Oldowan aletleri üretmiş olabileceğini tamamen dışlamıyor — her iki tür için de fosil alanları ile Oldowan arasında zamansal örtüşme mevcut ve tarih aralığı hataları oldukça geniş olabilir — ancak bu, anlayışımızın çözünürlüğünün sınırlı olduğu anlamına geliyor ve alet kullanımıyla ilgili alternatif kanıtlara daha fazla önem verilmeli.”

Sonuç olarak, araştırma ekibi taş aletlerin yapımından tek bir türün veya cinsin sorumlu olmadığını belirledi. Çünkü bu aletler, farklı hominin fosil alanlarına yayılmış şekilde bulundu. Araştırmacılar, Paranthropus boisei dahil olmak üzere birden fazla hominin türünün bu aletleri yapmış olabileceğini savunuyor. Benzer sonuçlara ulaşan başka çalışmalar da mevcut.

Araştırma ekibi şöyle açıklıyor: “Muhtemelen kültürel bilgi, erken Homo türleri ile Paranthropus boisei arasında aktarıldı ve bu sayede Paranthropus boisei, Oldowan alet yapma yetisini edindi. Ancak bu aktarımın doğrudan sosyal öğrenme (taklit, öykünme ya da öğretim) yoluyla olması gerekmez; tersine mühendislik, kültürel yakınsama gibi başka olasılıklar da söz konusu”

Ayrıca araştırmacılar, Homo erectus gibi Homo türleri Acheulian (Aşölyen) aletleri — el baltaları ve kesme aletleri gibi daha gelişmiş taş aletler — geliştirdiğinde, Paranthropus boisei’nin Oldowan aletlerini üretmeye ve kullanmaya devam etmiş olabileceğini öne sürüyor.

IFL Science. 31 Mayıs 2025.

Makale: Williams, E. M., Key, A., de la Torre, I., & Wood, B. (2025). Who made the Oldowan? Reviewing African hominin fossils and archaeological sites from 3.5 million years ago. Journal of Anthropological Archaeology, 79, 101704.