Bazılarımızın Sabah İnsanı Olmasının Nedeni Neandertaller Olabilir

Neandertaller genetik olarak sabahçı olmaya yatkındı ve bu genleri bugün yaşayan bazı insanlara aktarmış olabilirler.

Eğer hayatınızdaki sabah insanlarından rahatsız oluyorsanız, onların varlığından az da olsa Neandertalleri suçlayabilirsiniz. Yeni araştırmalar, hominin akrabalarımızın erken uyanmaya yatkın hale getiren genetik varyasyonlara sahip olduklarını ve bu genleri melezleme yoluyla Homo sapiens atalarımıza aktardıklarını ileri sürüyor. Çalışma aynı zamanda bazı insanların bugün hala bu genetik mirası yanlarında taşıdığına dair kanıtlar da buldu.

Neandertallerin (Homo neanderthalensis) nesli tükenen en yakın insan akrabalarımız olduğu düşünülüyor. Neandertallerin soyları, 300.000 ile 700.000 yıl önce günümüz insanının ortaya çıkmasına neden olan aile ağacı dalından ayrıldı (modern insanlar yaklaşık 300.000 yıl önce ortaya çıktı).

Ancak Neandertaller ve diğer insan türleri doğrudan atalarımızla aynı zamanda yaşadılar; Neandertallerin nesli yalnızca 40.000 yıl önce tükendi. Neandertaller varlıklarının büyük bir kısmını, şu anda Avrupa ve Asya olarak adlandırdığımız bölgelerde yaşayarak geçirdi.

(İlgili: Neandertaller ile İlk Olarak 250.000 Yıl Önce Çiftleşmişiz)

Diğer araştırmalar, Neandertallerin Homo sapiens’le bir arada yaşamaktan daha fazlasını yaptığını, aynı zamanda seks yaptıklarını da gösterdi. Bu karışım, modern insanların yaklaşık 70.000 yıl önce Afrika’yı terk edip Avrupa ve Asya’ya yayılarak bölgede Neandertallerle karşılaşmasıyla başlamış olabilir.

Günümüzdeki çoğu insan popülasyonunun genomlarının yüzde 1 ila 4’ünün Neandertallerden geldiği düşünülüyor. Genome Biology and Evolution dergisinde yayımlanan yeni bir makalenin yazarları, bu kalıcı genlerden bazılarının bizi sabah insanlarına dönüştürmeye yardımcı olabileceğini söylüyor.

Erkenci kuş ya da gece kuşu olma eğilimimiz büyük ölçüde sirkadiyen ritmimizden ya da vücut saatimiz tarafından etkileniyor. Herkesin vücut saati kabaca 24 saat olmasına rağmen bazı araştırmalar, daha kısa bir sirkadiyen periyoda sahip olmanın uykuya dalmamızı ve daha erken uyanmamızı sağlayabileceğini öne sürüyor.

Bir bölgenin enlemi gibi diğer faktörler de erkenci kuş/gece kuşu olmamızı etkiliyor ve yeni çalışmanın arkasındaki ekip, hayvanlar üzerinde yapılan araştırmaların, daha kısa bir vücut saatine sahip olmanın özellikle yüksek enlemlerde sabahçılığı artırabildiğini gösterdiğini belirtiyor.

Grup, Neandertallerin daha yüksek enlemlerde yaşama eğiliminde olmaları nedeniyle, onları sabahçı yapacak şekilde ayarlanmış genetik varyantlara sahip olabileceklerini tahmin ediyor. Ve modern insanlar bu bölgelere yerleşip Neandertallerle karıştığında, olası bir evrimsel avantaj sağlamaya devam ettikleri için, bu genlerin hayatta kalma ve günümüz insanlarına geçme şansı daha yüksek olmalıydı.

Araştırmacılar hipotezlerini test etmek için öncelikle hem doğrudan insan atalarımızda, hem de Neandertallerde günlük ritmi potansiyel olarak etkileyebilecek yüzlerce potansiyel genetik varyasyon belirlediler. Daha sonra, iki tür için muhtemelen açıkça farklı vücut saatleriyle sonuçlanacak genetik varyantların izini sürmek için yapay zekayı kullandılar. Bu bulgu aynı zamanda Neandertallerin sirkadiyenle ilgili bazı değişkenlerini modern insanlara aktarmanın mümkün olduğu anlamına da geliyordu.

Daha sonra ekip, yüz binlerce insandan genom toplayan uzun süredir devam eden bir araştırma projesi olan UK Biobank’tan gelen verileri tarayarak Neandertallerden kaynaklandığı düşünülen varyantları aradı. Bu değişkenlerin birçoğu yalnızca insanların günlük ritimlerine bağlı olmakla kalmıyor, aynı zamanda özellikle erkenci kuş olmakla da ilişkilendiriliyor.

Kaliforniya Üniversitesi’nde epidemiyolog olan çalışmanın baş yazarı John Capra, “Antik DNA’yı, modern insanlarda yapılan büyük ölçekli genetik çalışmaları ve yapay zekayı birleştirerek Neandertallerin ve modern insanların sirkadiyen sistemlerinde önemli genetik farklılıklar keşfettik.” diyor.

“Daha sonra, modern insan genomunda kalan Neandertal DNA’sının parçalarını analiz ederek çarpıcı bir eğilim keşfettik: Bunların birçoğunun modern insanlarda sirkadiyen genlerin kontrolü üzerinde etkileri vardı ve bu etkiler ağırlıklı olarak sabah insanı olma eğiliminin artması yönünde tutarlı bir yöndeydi.”

Neandertaller bazı insanların erken kalkmasına yardımcı olmuş olsa da, çalışmanın yazarları bu etki hakkında bilinmeyen çok şey olduğunu söylüyor. Şimdi benzer çalışmaları daha çeşitli insan popülasyonları üzerinde yürütmeyi ve bu Neandertal genlerinin sabahçılığımızı nasıl etkileyebileceğini laboratuvarda test etmeyi planlıyorlar.

Gizmodo. 14 Aralık 2023.

Makale: Velazquez-Arcelay, K., Colbran, L. L., McArthur, E., Brand, C., Rinker, D., Siemann, J., … & Capra, J. A. (2023). Archaic Introgression Shaped Human Circadian Traits. bioRxiv.