Balinaların Gizemli Davranışı, Orta Çağ’da Kaydedilmiş

Yakın zaman önce balinalarda gözlemlenen gizemli bir davranış, 2.000 yıl önceki el yazmalarında kaydedilmiş olabilir.

2011 yılında bilim insanları, dünyanın dört bir yanındaki balinalarda daha önce bilinmeyen bir beslenme stratejisi kaydettiler. Şimdi ise araştırmacılar, bu davranışın kanıtlarının, 2.000 yıldan daha uzun bir süre öncesine tarihlenen, deniz canlılarına dair tutulmuş kayıtlarda bulmuş olabileceklerini düşünüyorlar.  

Araştırmacılar ayrıca bu el yazmalarındaki açıklamaların yanlış anlaşılmasının, Orta Çağ deniz canavarları hakkındaki mitlere katkıda bulunduğuna inanıyor.

Balinaların beslenirken avlarına saldırdıkları biliniyor. Fakat son zamanlarda balinaların, su yüzeyinde çeneleri dik açıda açık olarak, balık sürülerinin ağızlarına yüzmesini bekledikleri görülüyor. Bu stratejinin bir görüntüsü 2021 yılında çekildi ve sosyal medyada viral oldu.

(İlgili: İngiltere’de Karmaşık Bir Orta Çağ Kolyesi Bulundu)

Bu strateji balinalar için işe yarıyor gibi görünüyor, çünkü balıklar, tehlikeye doğru yüzdüklerinin farkında olmadan avcılardan korunacak bir yer bulduklarını düşünüyorlar.

Bu stratejinin neden yeni tanımlandığı bilinmiyor, fakat bilim insanları bunun değişen çevre koşullarının bir sonucu veya balinaların dronlar ve diğer modern teknolojiler tarafından her zamankinden daha yakından izlenmesi olduğunu düşünüyor.

Flinders Üniversitesi Beşeri Bilimler, Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi’nde sualtı arkeoloğu olan Dr. John McCarthy, deniz biyolojisi ile tarihsel literatür arasındaki ilgi çekici paralellikleri, ilk olarak İskandinav deniz canavarları hakkında okurken fark etti.

Dr. McCarthy, “İskandinavya’daki Hafgufa’nın (İzlanda sularında yaşadığı iddia edilen bir deniz canavarı) tanımının, tuzakla beslenen balinaların videolarında gösterilen davranışa çok benzemesi beni şaşırttı, ancak ilk başta bunun sadece ilginç bir tesadüf olduğunu düşündüm. Bunu ayrıntılı olarak incelemeye ve Orta Çağ edebiyatında uzmanlaşmış meslektaşlarımla tartışmaya başlayınca, bu mitlerin en eski versiyonlarının hiç de deniz canavarlarını tarif etmediğini, açık bir şekilde bir tür balinayı tasvir ettiğini fark ettik.” diyor.

“Bunu fark ettiğimiz an, konuya gerçekten ilgi duymaya başladık. Araştırdıkça bağlantılar daha ilginç hale geldi ve konuştuğumuz deniz biyologları bu fikri büyüleyici buldu.”

Bu canlıyı anlatan eski İskandinav el yazmaları 13. yüzyıla ait ve bu metinlerde yaratık “hafgufa” olarak adlandırılıyor. 

Bu canlı, 18. yüzyıla kadar İzlanda mitlerinin bir parçası olarak kaldı ve genellikle pek ünlü olmayan kraken ve deniz kızlarının yanında anlatılanlara dahil edildi. 

Bununla birlikte, İskandinav el yazmalarının, Orta Çağ döneminde popüler bir metin türü olan Orta Çağ “yaratık kitaplarından” (Bestiarum Vocabulum) yararlanmış olabileceği anlaşılıyor. Bu kitaplar çok sayıda gerçek ve fantastik hayvanı tanımlar ve genellikle hafgufa’ya çok benzeyen, genellikle “aspidochelone” olarak adlandırılan bir yaratığın tanımını içerir.

Hem hafgufa hem de aspidochelone’un bazen balıkları ağızlarına doğru çekmeye yardımcı olan özel bir parfüm veya koku yaydığı söylenir. Bazı balinalar parfümün bir bileşeni olan ambergris üretse de, bu kambur balina gibi rorquallar için geçerli değildir.

Bunun yerine araştırmacılar, bu unsurun bir balinanın ağzına daha fazla av çekmek için balinalar tarafından filtrelenmiş avın fırlatılmasından ilham almış olabileceğini öne sürüyorlar.

Araştırmanın ortak yazarı Dr. Erin Sebo, bunun, modern bilimden önceki biçimlerde korunan doğal çevre hakkında doğru bilginin başka bir örneği olabileceğini söylüyor.

“Balinaların bu tekniği ne kadar süredir kullandığı sorusu, bir dizi davranışsal ve hatta evrimsel soruyu anlamanın anahtarı olması açısından oldukça heyecan verici. Deniz biyologları bu verileri kurtarmanın bir yolu olmadığını varsaymışlardı ama Orta Çağ el yazmalarını kullanarak onların bazı sorularını yanıtlayabildik.”

“Bu deniz yaratıklarının daha fantastik anlatımlarının, nispeten yeni olduğunu, 17. ve 18. yüzyıllara tarihlendiğini bulduk. Bilim insanları arasında, bu açıklamaların optik illüzyonlar veya sualtı volkanları gibi doğal fenomenler tarafından tetiklenmiş olabileceği konusunda birçok spekülasyon var. Aslında, Orta Çağ metinlerinde anlatılan ve pek olası görünmeyen davranış, bizim gözlemlemediğimiz, ancak Orta Çağ ve daha eskide yaşamış insanların gözlemlediği bir balina davranışı.”

Flinders Üniversitesi. 28 Şubat 2023.

Makale: McCarthy, J., Sebo, E., & Firth, M. (2023). Parallels for cetacean trap feeding and tread‐water feeding in the historical record across two millennia. Marine Mammal Science.