Baharın ve Yeni Bir Yılın Kutlaması: Nevruz Nedir?

İran Yeni Yılı olarak da bilinen Nevruz, 3.000 yılı aşkın süredir baharın karanlığa karşı kazandığı zafer olarak kutlanıyor.

Kuzey Yarımküre için 21 Mart baharın ilk günü. Ancak dünyadaki 300 milyon insan için bu aynı zamanda yeni bir yılın başlangıcı. “Yeni gün” anlamına gelen Nevruz, güneş takviminin ilkbahar ekinoksuyla başladığı İran’da baharın gelişini ve yılın ilk gününü simgeleyen bir bayram.

Nevruz, İran’da ve İran diasporasında 3.000 yıldan fazla bir süredir kutlanıyor. Bunun kökleri, baharın gelişini karanlığa karşı bir zafer olarak gören eski İran’da uygulanan bir din olan Zerdüştlük’te bir bayram gününe dayanıyor.

(İlgili: ‘Artık Yıllar’ ve 1 Nisan Şaka Günü Neden Var?)

Bayram, 7. yüzyılda İran’ın İslam’a geçişinden ve Zerdüştlük’ün popülaritesinin azalmasından sonra hayatta kaldı ve tarih boyunca İran halkının diasporası aracılığıyla tüm dünyaya yayıldı.

Nevruz nedir ve nasıl kutlanır?

Geleneksel olarak ilkbahar ekinoksunda kutlanan Nevruz’un hazırlıkları haftalar öncesinden başlıyor. Bu kutlama öncesinde insanlar, kötü şansı kovmak amacıyla ritüel danslar yapar ve evlerindeki kapları sağlıkla ilişkilendirilen suyla doldururlar.

Nevruz’dan önceki son Çarşamba gününde, birçok kişi ‘Çarşamba Suri’yi kutlar; bu gecede insanlar ateşin üzerinden atlar veya kötü şansı kovmak için kapılara gidip kaşıklarla vururlar. İnsanlar ayrıca mezarlıkları ziyaret eder ve bazılarının bahar ritüeli başlamadan önce ziyaret ettiğine inandıkları ölüler için sunular getirirler.

Bahar festivalinin odak noktası bereket ve yeni hayattır, bu yüzden birçok kişi tohumlar ve yumurtalarla kutlama yapmayı uygun bulur. Haneler, heft-sin adını verdikleri yedi sembolik öğeden oluşan masalar kurarlar. Heft, Farsça’da “yedi” anlamına gelir ve “sin” ise Farsça’da “s” harfidir ve tüm öğeler bu harfle başlar. Bunlar arasında tohum filizleri (genellikle buğday, yulaf ve diğer tohumlar, yeniden doğuşu simgeler), senjed (aynı zamanda gümüşi dut veya Fars zeytini olarak da bilinir, aşkı ateşlediği düşünülür), sarımsak (koruma), elma (bereket), sumak (aşk), sirke (sabır) ve filizlenmiş buğdaydan yapılan bir puding olan samanu (bolluk) bulunur. Masa ayrıca bir Kuran, yumurtalar, aynalar ve şiirler de içerebilir.

Nevruz eski olmasına rağmen sofra geleneği eski değil: Alireza Shapour Shahbazi’nin Encyclopedia Iranica’da belirttiğine göre, bu gelenek yalnızca geçen yüzyılda uygulanmaya başlandı.

Nevruzu kimler kutluyor?

Nevruz modern çağda da dirençli bir şekilde kutlanmaya devam ediyor. İran’ın 1979’daki İslam Devrimi’nden sonra yeni hükümet, devletin dinine zarar verebileceği korkusuyla festivali bastırmaya çalıştı. Ancak bu girişimler başarısızlıkla sonuçlandı ve Nevruz artık İran’da resmi tatil olarak kutlanıyor.

Ayrıca Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Gürcistan, Irak Kürdistanı, Kazakistan, Kosova, Kırgızistan, Moğolistan’ın Bayan-Ölgii kenti, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’da resmi tatil olarak kabul ediliyor ve Türkiye ve Hindistan gibi diğer yerlerde de yaygın şekilde kutlanıyor.

2009 yılında, Birleşmiş Milletler’in kültürel kolu olan UNESCO, tatili İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi’ne ekledi ve “nesiller ve aileler içinde barış ve dayanışma değerlerini, ayrıca uzlaşma ve komşuluk ilişkilerini” teşvik ettiğini belirtti. 21 Mart resmi olarak Uluslararası Nevruz Günü olarak tanınıyor, ancak tatilin kendisi, takvimlere ve ilkbahar ekinoksu hesaplamalarına bağlı olarak 19 ile 22 Mart tarihleri arasında kutlanıyor.

National Geographic. 19 Mart 2024.