Avrupa’nın İlk Yazı Sistemlerinden Linear-A Hâlâ Çözülemedi

Avrupa’nın ilk okuryazar toplumu olarak kabul edilen Girit’teki Minos Uygarlığı, günümüzde hâlâ çözülemeyen bir yazı sistemi bıraktı.

Avrupa’nın ilk okuryazar toplumlarından biri olarak kabul edilen Girit’teki Minos Uygarlığı, ardında modern bilim insanlarını şaşırtmaya devam eden ve bugüne kadar çözülemeyen garip bir yazı sistemi bıraktı.

Bazen gerçek anlamda ilk Avrupa uygarlığı olarak kabul edilen Minos kültürü, Tunç Çağı’nda, MÖ 3.100 ile MÖ 1.100 yılları arasında Girit adasında yükseldi. Doğu Akdeniz’in bazı bölgelerine yayılarak etkisini artıran bu uygarlık, Tunç Çağı Çöküşü sırasında tamamen ortadan kayboldu.

Minos toplumu, yaratıcılık ve insan zekasının merkeziydi. Girit, birçok antik Yunan efsanesine, özellikle Labirent ve Minotor mitine ev sahipliği yaptı ve Yunan mitolojisi ile kültürü üzerinde açık bir etki yarattı. Aynı zamanda, en ünlüsü Knossos Sarayı olan anıtsal mimarinin, sanat eserlerinin ve zarif güzellikteki nesnelerin öncüsüydü.

(İlgili: Linear A’da Bulunan Kesirlerin Matematiksel Değerleri)

Bu kalıntılar arasında, yaklaşık 75 sembolden oluşan bir yazı sistemi keşfedildi. Bu semboller, bir harften ziyade bir heceyi veya belirli bir kavramı (ideogram) temsil ediyordu.

Yazıtların bağlamına dayanarak, Linear A’nın en az iki bağlamda kullanıldığını varsaymak mantıklı: dini yazılar ve ticarete konu olan malların sıradan muhasebesi.

Yazı sistemi, çizgilerden ve doğrusal vuruşlardan oluştuğu için “Linear A” gibi akılda kalıcı bir isimle anılıyor. Bu sistem, yaklaşık bir yüzyıl sonra Yunan anakarasında Mikenler tarafından kullanılan ve kısmen çözülen “Linear B” adlı başka bir yazı sistemiyle bazı benzerlikler paylaşıyor.

Linear B, erken dönem Yunanca’nın bir şekli olarak görülse de, Linear A’nın, daha sonra anakara Yunanistan’da gelişen erken dönem Yunanca ile pek bağlantısı olmadığı düşünülüyor.

Linear A, çoğunluğu tamamlanmamış olan birkaç yüz kısa yazıtta bulunuyor ve çoğunlukla kil mühürler ve tabletler üzerine kazınmış. Bu, bir yazı sistemini çözmek için nispeten küçük bir örneklem boyutu, özellikle de dilbilimsel yapısı ve özellikleri mevcut anlayışımızın ötesinde olan bir sistem için.

Bu gizemi daha da artıran şey, yazı sisteminin nereden geldiğinin belirsizliği. Ancak Minosların okuryazar Mısırlılar ve Mezopotamyalılarla temas halinde olduğu açık; belki de Tunç Çağı’nın diğer “büyük” uygarlıklarından ilham almışlardı.

Son araştırmalar, Linear A’nın Linear B’den önce düşünüldüğü kadar farklı olmadığını vurgulayarak bu yazı sistemi hakkında daha fazla ışık tutmaya başladı. Cambridge Üniversitesi St John’s College’dan Dr. Ester Salgarella, Linear A yazıtlarındaki birçok işaret varyantının Linear B’ye taşındığını gösteren kapsamlı bir veri tabanı oluşturdu. Bu da onu, “iki yazının aslında aynı madalyonun iki yüzü olduğu” sonucuna ulaştırdı.

Dr. Salgarella 2021’de yaptığı bir açıklamada, “Linear A hakkında çok fazla kafa karışıklığı var. Temel işaretlerin kaç tane olduğu hakkında gerçekten bir fikrimiz yok ve geçmişte işaretlerin kısmen yanlış sınıflandırılması bile oldu. Bu veri tabanı, durumu netleştirmeye ve araştırmacılara ilerleme kaydedebilecekleri bir temel sunmaya çalışıyor” diyor.

“Linear A’nın kodunu çözmek için bir Rosetta Taşımız yok ve daha fazla dilbilimsel analiz gerekiyor, ancak bu yapısal analiz bir temel taşı niteliğinde.”

Bu uzun süredir kayıp olan dili tam olarak anlamaktan hala çok uzak olsak da, ilerleme kaydediliyor ve sürekli yeni gelişmeler ortaya çıkıyor.

Yapay zekâ (AI) umut vaat eden bir araç olarak öne çıkıyor. AI, büyük metin bankalarını tarayarak insanların gözden kaçırmış olabileceği yeni kalıpları bulabiliyor. AI tabanlı makine öğrenimi teknikleri, Linear B hakkında daha fazla bilgi edinmek için zaten kullanıldı, ancak daha eski olan Minos yazı sistemi Linear A hâlâ gizemini koruyor.

IFL Science. 20 Kasım 2024.