Avrupa’nın Avcı Toplayıcı İnsanları Neden Ortadan Kayboldu?

Avrupa’nın avcı-toplayıcılarını çevreleyen pek çok soru var, ancak çiftçiliğin onların yok oluşunda önemli bir rol oynadığını biliyoruz.

Avcı-toplayıcılar binlerce yıl boyunca Avrupa’da yaşadılar ve bu sürenin büyük bölümünde bölgede varlık gösterdiler. Peki daha sonra bu insanlara ne oldu?

Araştırmacılar, Avrupa’daki avcı-toplayıcıları ortadan kaybolmaya iten koşulların tam olarak ne olduğunu henüz bilmiyorlar, ancak bu yok oluş büyük ölçüde bölgede çiftçiliğin yaygınlaşmasıyla aynı zamana denk geliyor. Neolitik çiftçiler yaklaşık 8.000 yıl önce Avrupa’ya geldiler ve bir süre kıtayı avcı toplayıcı insanlarla paylaştıktan sonra onların yerini aldılar.

Tübingen Üniversitesi’nde arkeoloji ve paleogenetik profesörü Cosimo Posth, “Çiftçiler, evcilleştirilmiş hayvanları ve evcilleştirilmiş bitkileri getirerek Yakın Doğu’dan Avrupa’ya doğru ilerlemeye başladı ve daha sonra, avcı-toplayıcıların ortadan kaybolduğu 5.000 yıl öncesine kadar çiftçiler ve avcı-toplayıcılar bir arada yaşadı.” diyor.

(İlgili: Avcı Toplayıcı Gruplar Kültürel Olarak Farklı Mutfaklara Sahipti)

Avrupa’nın avcı-toplayıcıları, hayvanları avlayarak ve yabani yiyecekleri toplayarak hayatta kalan bir dizi farklı insan popülasyonu ve kültüründen oluşuyordu.

Avcı-toplayıcılar ilk olarak dalgalar halinde Avrupa’ya geldiler ve yaklaşık 45.000 yıl önce kıtaya yerleşmeye başladılar. Posth, bu ilk popülasyonu “ölü dal” olarak tanımlıyor çünkü Avrupa’ya giren daha önceki insan kaşiflerin yaptığı gibi, çoğunlukla ortadan kayboldular. Ancak bu ilk başarısız göçlerden sonra, en azından sonraki avcı-toplayıcı dalgalarının bir kısmı kıtada varlığını sürdürmeyi başardı.

Posth, modern Avrupalıların DNA’larının yaklaşık yüzde 10 ila yüzde 15’ini Avrupalı avcı-toplayıcılara borçlu olduğunu ve bunların çoğunun yaklaşık 14.000 yıl önce İtalya’dan yayılan son avcı-toplayıcı dalgasından geldiğini belirtiyor. Yani yaşam tarzlarının büyük bir kısmı bugün çoktan kaybolmuş olsa da genetik miraslarının bir kısmı yaşamaya devam ediyor.

Yaklaşık 6.000 yıl sonra çiftçiler geldiğinde avcı-toplayıcılar çoğunlukla kendi hallerinde yaşıyorlardı ve çiftçi popülasyonu yavaş yavaş avcı-toplayıcı genlerini alırken, avcı-toplayıcı popülasyonu genetik olarak farklı kaldı.

İspanya’daki 7.000 yaşındaki bir erkek avcı-toplayıcıdan alınan DNA, onun mavi gözleri ve koyu tenli olduğunu ortaya çıkardı. Posth, 14.000 yıl öncesinden sonra Avrupa’daki çoğu avcı-toplayıcı için durumun böyle olduğunu, zamanın çiftçilerinin ise daha açık tenli ve koyu renk gözlere sahip olduğunu söylüyor.

Tarım Avrupa’ya yayıldıkça avcı-toplayıcılar topraklarını kaybetti. Son avcı-toplayıcılar Avrupa’nın sınırlarına, çiftçilerle doğrudan rekabet içinde olmadıkları bölgelere doğru ilerlediler.

İki grubun birbirleriyle nasıl etkileşime girdiğine dair hala birçok bilinmeyen var. Bazı avcı-toplayıcılar çiftçi topluluklarının içinde veya çevresinde yaşamaya başladı. Örneğin, Dragsholm Adamı olarak bilinen, günümüzde Danimarka olarak bilinen bölgede yaklaşık 5.800 yıllık bir avcı-toplayıcı bireyin mezarı, onun avcı-toplayıcı mezar eşyalarıyla birlikte gömüldüğünü ancak erken dönem Avrupalıları çiftçilerinkine benzer bir beslenme düzenine sahip olduğunu gösteriyor.

Nature dergisinde 2024 yılında yayımlanan bir araştırmaya göre bu durum, Dragsholm Adamı’nın göçmen çiftçilerin kültürünü ve beslenme tarzını benimsediği anlamına geliyor.

PLOS One dergisinde 2024 yılında yayımlanan bir araştırma, Danimarka’daki bir çiftçi topluluğunun yaklaşık 5.200 yıl önce Norveç veya İsveç’ten bir erkek avcı-toplayıcıyı şiddetli bir şekilde kurban ettiğini ortaya çıkardı. Çalışmanın yazarları, ritüel kurbanın avcı-toplayıcı için mutlaka bir ceza olmadığını ve çiftçiler arasında eşit sosyal statüye sahip bir göçmen veya tüccar olabileceğini veya tutsak veya köleleştirilmiş bir kişi olabileceğini belirtiyor.

Bazı avcı-toplayıcı topluluklar muhtemelen çiftçilerin elindeki şiddetli ölümlere maruz kalmış ve hayvanlarından yeni patojenler kapmışlardı. Örneğin, 2024 Nature araştırmasına göre Danimarka’daki avcı-toplayıcılar, yaklaşık 5.900 yıl önce çiftçilerin gelmesinden birkaç nesil sonra hızla yok oldu.

Her iki çalışmanın da yazarı ve arkeolog olan Anders Fischer, çiftçilerin yayıldıkça sayılarının hızla arttığını ve avcı-toplayıcılara yaklaşımlarının “kötü” olabileceğini söylüyor.

Fischer, “Bu geç avcı-toplayıcılar çiftçi olmaya karar vermediler. Birileri onların adına karar verdi ve belki onlar da aynı süreçte yok oldular.” diyor.

Live Science. 13 Nisan 2024.