Avrupalıların Gelişiyle Karayipler’deki Kertenkeleler Yok Oldu

500 yıl önce Karayipler’e gelen Avrupalı kaşifler karşılaştıkları yerli topluluklarının sonunu getirmekle kalmadılar, tüm ekosistemi değiştirdiler.

Yeni bir araştırmaya göre bazı adalarda yaşayan yılan ve sürüngenlerin yüzde 70 kadarı yok oldu. Bu durumun sorumlusu ise sadece sömürgeciler değildi; yanlarında getirdikleri kediler, sıçanlar ve rakunlar da bu yok oluşta etkili oldular.

Araştırmaya katılmamış olan Maryland Üniversitesi’nden coğrafyacı Erle Ellis, bulgulara göre insanların kendi başlarına hassas türler için bir tehdit oluşturmadıklarını, ancak insan topluluklarının çevreleriyle iletişime geçme şekillerinin farklı etkilerinin olduğunu belirtiyor. Ellis ayrıca yeni bulguların gelecekteki koruma çalışmaları açısından “kritik” olduğunu söylüyor.

Bilim insanları pandalar gibi popüler hayvanlarla kıyaslandığında kertenkeleler, yılanlar ve diğer sürüngenlerin yaşadığı yerlerle ilgili daha az bilgiye sahip. Hele ki söz konusu bu canlıların antik tarihi olduğu zaman sahip olduğumuz bilgiler fazlasıyla yetersiz kalıyor. Ancak bitkileri tozlaştıran, tohumların dağılmasını sağlayan, böcekler gibi küçük canlıları yiyen ve hatta kendilerinden büyük canlılara yem olan bu hayvanların bulundukları ekosistemde önemli rollere sahip olduğu giderek daha iyi anlaşılıyor. Bu hayvanlardan bazıları tüneller kazarak bulundukları bölgelerin görünümünü bile değiştiriyor.

(Karayipler’in İlk Sakinleri Farklı Kökenlere Sahipti)

Max Planck İnsan Tarihi Bilimi Enstitüsü’nden zooarkeolog Corentin Bochaton, zengin biyoçeşitliliğiyle bilinen Karayipler’e gitti. Bochaton ve ekibi Doğu Karayipler’de Fransa’ya bağlı Guadeloupe adalarından altısına gidip daha önce kazı çalışmaları yapılmış mağaraları ziyaret etti. Mağara tabanındaki toprağın farklı katmanlarını eleyip inceleyen ve önceki kazılardaki bulgulara göz atan ekip bazıları üç milimetre kadar küçük olan on binlerce kemik parçası topladılar.

Araştırmacılar gün yüzüne çıkarılan 43.000 kemik arasından 16 farklı kertenkele ve yılan türü tanımladı. Araştırmacılar fosilleri dört gruba ayırdılar: 32.000 ila 11.000 yıl önceye tarihlenenler, 11.650 ila 2540 yıl önceye tarihlenenler, 2450 ila 458 yıl önceye tarihlenenler (adanın yerlileri geldikten sonraya, Avrupalı kaşifler gelmeden önceye denk gelen bir zaman dilimi), ve 458 yıl önce ile günümüz arasına tarihlenenler.

Ekip, 11.000 yıl önce adalardan birinin günümüzde var olmayan dört yılan ve beş kertenkele türüne ev sahipliği yaptığını belirtti. İkisi 2.000 yıl önce, ikisi de Avrupalılar geldikten sonra ortaya çıkan dört farklı kertenkele türü bu türlerin yerine geçti. Bu yeni türler büyük ihtimalle Karayiplerin farklı bölgelerinden geliyorlardı.

Bochaton ve ekibi yılanlar ile kertenkelelerin Guadeloupe’daki evrimsel tarihlerinin geçtiğimiz 40.000 yılını incelediler. En azından 13 sürüngen türü, Christopher Columbus’un 1493’teki gelişinden önce yaşamlarını sürdürüyorlardı. Binlerce yıl boyunca ne iklim değişikliği, ne de yerlilerin varlığı bu türler için hiçbir sorun teşkil etmemişti.

Ancak bu türlerin neredeyse yarısı Avrupalıların 350 yıllık yerleşimi sırasında yok oldu ve en az üç yılan türü ile beş kertenkele türünün soyu tükendi. Bazı adalar barındırdıkları kertenkele türlerinin yüzde 70 kadarını kaybettiler. Araştırmacılara göre kertenkeleler büyük ihtimalle Avrupalıların yanlarında getirdiği hayvanlara yem oldular ya da habitatları şeker çubuğu tarlası ve otlak olarak kullanıldığı için yok oldular. Yok olan türlerin yerini iguanalar ve yeni gelen beş kertenkele türü aldı. Bochaton aynı şeyin Karayiplerdeki diğer adalarda da gerçekleştiğini söylüyor.

Bahsi geçen araştırmaya katılmayan Washington Üniversitesi’nden evrimsel ekolojist Jonathan Losos, bu kayıpların ada ekosistemi için ne anlama geldiğini bilmediğimizi ancak bulguların rahatsız edici olduğunu belirtiyor. Losos, kendisi de dahil olmak üzere çoğu bilim insanının kariyerinin büyük bir kısmını günümüz Karayiplerinde yaşayan kertenkelelerin ekolojisi ile evrimi arasındaki etkileşimi araştırmakla geçirdiğini söylüyor. “Oradakiler sadece birkaç yüzyıldır orada,” diye açıklıyor. Bölgedeki hayvanların görece kısa tarihlerini göz önüne aldığımızda “oldukça yanlı bir bakış açığımız var.”

Sonuçlar ayrıca bilim insanları arasında giderek daha çok yaygınlaşan bir teoriyi de destekliyor. Bu teoriye göre eğer insanlar yerlilerin kullandığı sürdürülebilir pratiklerle toprağı işlemeye devam etseydi, biyoçeşitlilik de hayatta kalabilirdi. Ellis “[Bu bulgular] dünyanın farklı yerlerinde gördüğümüz bir hikâyeyi resmen destekliyor.” diyor.

Science Magazine. 19 Mayıs 2021.

Makale: Bochaton, C., Paradis, E., Bailon, S., Grouard, S., Ineich, I., Lenoble, A., … & Boivin, N. (2021). Large-scale reptile extinctions following European colonization of the Guadeloupe Islands. Science Advances, 7(21), eabg2111.