Atacama Çölü’ndeki Mumyaların Beyni Neden Bu Kadar Küçük?

Atacama Çölü’nde bulunan binlerce yıllık mumyaların küçük beyinlerinin nedeni, yetersiz beslenme ve düşük yaşam standardı olabilir.

Yaklaşık 7.500 yıl önce Şili’nin Atacama Çölü’nü iskan eden Chinchorro kültürü, Antik Mısır’dakilerden birkaç bin yıl daha eski olan mumyalarıyla ünlü. Bu buruşmuş bedenlerin kafalarını tarayan araştırmacılar, ortalama bir Chinchorro bireyinin beyninin tipik modern Şililinin beyninden yaklaşık yüzde 12 daha küçük olduğunu ortaya koyarak, çocukluk çağı yetersiz beslenmesine ve düşük yaşam standartlarına işaret etti.

Chinchorro insanlarının gezegenin en sert ortamlarından birini yurt edinmiş olmaları düşünüldüğünde, günümüz insanları kadar iyi beslenmemiş olmaları şaşırtıcı değil. Yaklaşık 3.500 yıl öncesine dek varlığını sürdüren bu eski avcı-toplayıcı topluluk, bitki ve hayvanlara erişimin son derece kıt olduğu bir çevrede yaşıyor, beslenme gereksinimlerinin tamamı için okyanusa bel bağlıyordu.

Bu tarihöncesi çöl sakinlerinin sağlığı hakkında daha fazla şey öğrenmek isteyen araştırmacılar, mumyalaşmış 68 Chinchorro kafasının BT (bilgisayarlı tomografi) taramalarını gerçekleştirdi ve bunları aynı bölgeden dokuz İspanyol öncesi tarımcı ve 83 modern Şililiyle karşılaştırdı. Genel olarak, beyin büyüklüğüne dair bir gösterge sunan kafa içi hacminin (intrakraniyal hacim; ICV), mumyalar için ortalama 1.321,26 cm³, tarihöncesi tarımcılar için 1.336,57 cm³, günümüz nüfusu içinse 1.481,22 cm³ olduğu bulundu.

(İlgili: Şili’nin Mumyaları Mısırdakilerden Binlerce Yıl Daha Eski)

Dolayısıyla, avcı-toplayıcı yaşamdan yerleşik yaşama geçişin ardından beyin boyutunun fazla değişmediği görülürken, modern çağa geçişle birlikte ICV’de büyük bir artış gerçekleşmişti. En erken mumyalar ile modern kohort karşılaştırıldığında, beyin hacminde yüzde 12,05’lik bir büyüme kaydedildi.

Bu kafa büyüklüğü farkına dayanarak araştırmacılar, ortalama modern Şilili erkeğin tipik bir Chinchorro erkeğinden 8,4 cm daha uzun, günümüz kadınlarının ise tarihöncesi karşıtlarından 4,6 cm daha uzun olduğunu hesapladı.

Araştırmacılar, ICV ve boy uzunluğundaki bu farkları açıklamaya çalışırken “erken dönem yetersiz beslenmenin azalmış beyin hacmi ve bilişsel bozukluklarla tutarlı biçimde ilişkili olduğuna, nörogelişimsel dönemlerde yeterli enerji ve besin alımının kritik önem taşıdığına” dikkat çekiyor. Bu nedenle Chinchorroların temel gıda kaynaklarına erişimde yetersiz kalmış olabileceğini, bunun da büyümelerini köreltmiş olabileceğini düşünüyorlar.

İlginç olan şu ki, tarıma geçişin pek fark yaratmış görünmemesi; ortalama Şililinin boyundaki belirgin artış yalnızca son 150 yıl civarında başlıyor. Nitekim araştırmacılar, ülkedeki kadınların boy ortalamasının 1860’larda 156,5 cm’den 1990’larda 161,5 cm’ye yükseldiğini belirtiyor.

“Her ne kadar tarihöncesi geçim stratejilerindeki dönüşümler ne boyda ne de ICV’de anlamlı değişimler yaratmamış olsa da, 20. yüzyıl bir kırılma noktası” diye yazıyor yazarlar. “Bu dönemde gözlenen dikkat çekici boy artışı… özellikle süt ürünleri ve hayvansal protein alımındaki artışların yanı sıra halk sağlığı, sanitasyon ve eğitimdeki genel iyileşmelerle çakışıyor” sonucuna varıyorlar.

IFL Science. 24 Kasım 2025.

Makale: Rojas-Costa, G.M., Silva-Pinto, V., Valenzuela, Y. et al. (2025). Intracranial volume variation in Chinchorro mummies: a comparative study with pre-hispanic farmers and contemporary Chilean populations. Sci Rep 15, 41301.