Aşı Boyası Pigmentleri, Kaynağın 4.500 Yıllık Değişimini Gösteriyor

Etiyopya’daki mağarada Taş Devri insanlarının kullandığı aşı boyası minerallerinin kaynağı 4.500 yıl boyunca değişti, ancak bunun nedeni belirsiz.

Uluslararası bir araştırma ekibi, 300.000 ila 40.000 yıl önce Orta Taş Devri’ne tarihlenen ve Etiyopya’daki Porc-Epic Mağarası’nda bulunan, yaygın olarak aşı boyası adı verilen, bilinen en büyük kırmızı ve sarı pigment koleksiyonunun kimyasal ve teknolojik analizini gerçekleştirdi.

Scientific Reports dergisinde yayımlanan ve Valencia Üniversitesi’nden Daniela Rosso tarafından yürütülen çalışma, bu bölgede bulunmuş insan gruplarının, daha kaliteli hammaddelere erişimlerini sınırlayan kültürel veya çevresel değişiklikler nedeniyle pigment üretiminde kullanılan tekniklerde kademeli olarak değişime sebep olduğunu ortaya koyuyor.

Pigmentlerin sistematik kullanımı, insan toplumlarının kültürel gelişiminde önemli bir unsur olarak kabul ediliyor. Ancak minerallerin nasıl elde edildiğini, işlendiğini ve kullanıldığını tam olarak ortaya çıkarabilecek kadar geniş arkeolojik koleksiyonlar sağlayan Paleolitik alanlar nadir olarak bulunuyor.

(İlgili: Etiyopya’daki 40.000 Yıllık Mağarada Binlerce Yıl Aşı Boyası Kullanıldı)

Dire Dawa’daki (Etiyopya) yaklaşık 40.000 yıl öncesine tarihlenen Porc-Epic mağara alanı en az 4.500 yıllık bir süreci kapsayan, aşı boyası kullanımına ilişkin sürekli ve kapsamlı bir kayıt sağlayan birkaç Paleolitik alandan birini temsil ediyor. Sahadaki kazılar sırasında 40 kilogramdan fazla aşı boyası (4.213 parça), 21 aşı boyası işleme aleti ve 2 aşı boyası ile lekelenmiş eser bulundu.

Aşı boyasının en ünlü kullanımı sanat eserlerinde pigment olarak kullanılması, ancak Rosso bunun muhtemelen bazen yapıştırıcı yapımında veya güneş kremi olarak pratik şekillerde de kullanıldığını söylüyor.

Yazarlar, bölgede bulunan aşıboyası parçalarının ve mağara çevresinden toplanan doğal aşıboyasının kimyasal bileşimini analiz ederek ve bu parçaları işlemek için kullanılan teknikleri inceleyerek bölgede yaşayan bireylerin bulundukları ortamdaki mevcut farklı aşı boyası türlerinin özelliklerini tahmin edebildiklerini ortaya çıkardı.

Daniela Rosso, Martine Regert ve Francesco d’Errico tarafından yayımlanan makaleye göre, bu insanlar, teknolojilerini hammadde mevcudiyetindeki değişikliklere göre kademeli bir biçimde uyarlayabiliyorlardı.

Muhtemelen farklı sembolik veya fonksiyonel aktivitelere uyarlanmış farklı doku ve tonlarda aşı boyası tozu üretmek için çok çeşitli aşı boyası türleri toplandı ve bölgeye getirildi. Ancak bölgedeki yerleşimler boyunca hematit içeriği bakımından zengin olan kırmızı aşı boyasının yaygın şekilde bulunuşu, Porc-Epic yerlilerinin çevrelerindeki aşı boyası parçalarını toplarken ya da bunları komşu topluluklarla değiştirirken bu özel renk ve minerale ilgili olduklarını gösteriyor.

Mağara çevresinde nadir bulunan, demir oksit içeriği bakımından zengin olan ince taneli aşıboyası parçaları, ince bir dokuya ve ve yoğun kırmızı renge sahip iyi kalitede okre tozu üretmek için öğütme taşları üzerinde aşındırılıyordu. Mağara etrafında bol miktarda bulunan, kuvars taneleri bakımından zengin, daha düşük kalitedeki aşı boyası parçaları ise daha iri taneli toz elde etmek için çoğunlukla ezilip parçalanıyordu.

Çalışma, bölgedeki yerleşimler boyunca hammadde tercihlerindeki değişimi ortaya koyuyor: Bölgedeki ilk yerleşimlerde iyi kalitedeki aşı boyası çok daha yoğun şekilde aranırken, zaman içerisinde daha düşük kalitedeki aşı boyası türlerinin kullanımı gittikçe artış gösterdi.

Aşı boyası kullanımındaki bu değişiklikler, egzotik, demir bakımından zengin yüksek kalitedeki kayaların giderek daha düşük kaliteli, demir bakımından daha fakir ancak yerel olarak bulunabilen kayalarla değişim gösterdiği, yavaş geçişli bir kültürü tasvir ediyor. Bu, belirli aktivitelerin öneminin artmasıyla bağlantılı olarak iri taneli toz formuna olan ihtiyacın artmasını gerektiren kültürel bir değişimin ya da iyi kalitedeki hammaddeleri temel aldıkları kaynaktan bölgeye çok daha yakın yerlere getiren erozif süreçlerin evrimi tarafından oluşturulan yüksek kaliteli ham maddelere sınırlı erişimin bir sonucu olabilir.

Bu aşı boyası kaydı üzerinde yapılan çalışma, Geç Orta Taş Devri toplumunda derin kökleri bulunan, ancak karmaşık kültürlerin ortaya çıkışı ve evrimi hakkındaki anlayışımız için önemli bir süreç boyunca sürekli evrim geçiren bir kültürel özelliği yansıtıyor.

University of Valencia. 11 Eylül 2023.

Makale: Rosso, D.E., Regert, M. & d’Errico, F. (2023). First identification of an evolving Middle Stone Age ochre culture at Porc-Epic Cave, Ethiopia. Sci Rep 13, 13261.