‘Artık Yıllar’ ve 1 Nisan Şaka Günü Neden Var?

Gregoryen, yani miladi takvim, dünyanın dört bir yerinde kullanılan bir takvim. “Batı takvimi” olarak da adlandırılan bu takvim, bir avuç ülke dışında herkes tarafından milli takvim olarak kabul ediliyor. Gregoryen takvimi 1582’de, Jülyen, yani Rumi takvimindeki çoğu ‘artık yıllarla’ ilgili olan hataları düzeltmek için geliştirildi.

Jül Sezar’dan adını alan Jülyen takviminde, her dördüncü yılda 365 yerine 366 gün vardı. Roma gökbilimcileri, Dünya’nın Güneş’in etrafında dönmesi için geçen sürenin 365,25 gün olduğunu hesapladılar. Her dört yılda bir “artık gün” eklenmesinin sebebi, aslında bu belirlenen fazlalık değere denk gelmesidir.

(Şaka Yazılı Antik Roma Kalemi Bulundu)

Tek bir sorun var ki; bir yılın uzunluğu 365,25 gün değil; aslında biraz daha kısa. Bu ancak yüzyıllar geçtikçe ve takvim mevsimlerle senkronize olmadıktan çıkınca fark edildi. MS 16. yüzyılda, insanlar baharın ilk günü 20 Mart’tan 10 gün önceye kayınca fark ettiler. Temel olarak, tarih ‘artıkyılı’nı 10 kat daha fazla kullanmıştı.

Artık yılları belirlemenin yeni bir yolu

Papa Gregory XIII bu 10 günlük hatayı kabul etti. Alim Aloysius Lilius’u ise, takvimi mevsimlerle senkronize tutabilen yeni bir sistem geliştirmek için görevlendirdi. Bu yeni sistem, hangi sayıların yıllar arasında eşit olarak bölündüğüne bağlı olarak hangi yılların “artık yıl” olarak kabul edilmesi gerektiğini belirliyordu.

Aloysius, her dört yılda bir artık yılın olduğu bir sistem geliştirdi; ancak, 400’e bölünebilir olan yüzyılları muaf tuttu. Örneğin, 2000 ve 1600 yılları artık yıllarken; 1900, 1800 veya 1700 değildi.

2000 yıllık bir dönemde, Jülyen takvim 500 artık yıla sahipken, Gregoryen takviminde bu sayı sadece 485’ti. Bu değişiklik, ortalama bir yıl uzunluğunun 365.2425 gün olduğu ve oldukça yakın olan bir hesaplamaya dayanıyordu: NASA’ya göre günümüzde ölçülen değer 365.2422. Ekinoksların devinimiyle birlikte bu küçük fark, Gregoryen takviminin 7700 yıl sonra senkronizasyonu bir gün geçireceği anlamına gelir. Dolayısıyla, bu tutarsızlığın herhangi bir soruna neden olmasını beklemek için biraz zamanımız var.

Neden daha uzun yıllar “artık yıl” olarak adlandırılır?

“Artık yıl” terimi 14. yüzyıla kadar ortada yoktu. “Artık”, artık günlerin belirli tarihler üzerindeki etkisini ifade eder. Örneğin, herhangi bir günü ele alalım, 9 Mart diyelim: 2014’te, bir Pazar gününe denk gelmişti. 2015’te bir pazartesi, ancak 2016’da Çarşamba idi. 2016’nın fazladan bir günü olduğu için (29 Şubat) bu örnek tarihin Salı gününü “atlamasına” neden oldu. Bu, herhangi bir tarih için geçerlidir, ancak Ocak ve Şubat aylarındaki tarihler, artık yılı takip eden yılda bir gün atlayacaklar; ör. 2017.

Takvimi tekrar senkronize etmek

O zaman, bu tür değişiklikler tartışmalı olarak kabul edildi, ancak takvimi mevsimlerle tekrar senkronize etme planı daha çok tartışma yarattı. Britannica Ansiklopedisi’ne göre, Papa’nın İspanya, Portekiz, Polonya-Litvanya Milletler Topluluğu’nun ve İtalya’nın büyük bir kısmının takvimini değiştirme yetkisi vardı. Bu bölgelerde, takvim 10 gün ilerletildi: 4 Ekim 1582 Perşembe gününü (Jülyen takviminde), 15 Ekim 1582 Cuma günü (Gregoryen takviminde) takip etti.

Birçok Katolik ülkesi ve sömürgesi, kısa süre sonra bu değişimi izledi, ancak birkaç protestan ülke Katolik Kilisesi ile yakınlık göstermek istemedikleri için 10 günü kaybetmeye itiraz ettiler. İngiliz İmparatorluğu (Amerikan kolonileri dahil) 1752’ye kadar değişikliği kabul etmedi. Japonya nihayet 1873’te, Kore 1895’te Gregoryen takvimini kabul etti. Birçok Doğu Avrupa ülkesi 20. yüzyılın başlarına kadar kullanmamayı tercih etti. 1923’te Yunanistan, takvim değiştiren son Avrupa ülkesiydi.

Bugün, Gregoryen takvimi uluslararası bir standart olarak kabul ediliyor, ancak Afganistan, Etiyopya, İran, Nepal ve Suudi Arabistan dahil olmak üzere bir kaç ülkede hala tercih edilmiyor. Birçok ülke Gregoryen takvimini diğer takvimlerle birlikte, bazıları ise değiştirilmiş bir şeklini kullanıyor. Bazı Ortodoks kiliseleri, Gregoryen takvimine göre 7 Ocak’ta Noel’i (Jülyen takviminde 25 Aralık) kutlamalarına neden olan değiştirilmiş bir Jülyen takvimi kullanıyor.

1 Nisan Şaka Günü’nün kökeni

Gregoryen takvimi çoğu zaman 1 Nisan’ın kökeni ile ilgili bir anlatımda merkeze koyulur.

Jülyen takvimi altında Fransa, 25 Mart ile 1 Nisan arasındaki hafta boyunca Yeni Yılı kutluyordu. Fransa Gregoryen takvimini kullanmaya başladığında, Yeni Yıl 1 Ocak olarak değişti. History.com’daki bir teoriye göre, bu değişikliği duymayan (ya da meşruiyetini kabul etmeyi reddeden) topluluklar ile “April Fools” (Nisan Aptalları) diye dalga geçildi. Eski Yeni Yılda veya bu tarih çevresinde alay konusu oldular ve bu topluluklara türlü şakalar yapıldı. Fransa’da bu, eski geleneği kutlayanların arkasına balık yapıştıran, şaka kurbanlarına “Poisson d’Avril” veya “April Fish” adını kazıyan şakalar olarak şekil aldı.

Yaygın olarak kabul edilen bu başlangıç ​​hikayesi, Gregoryen değişiminden önce gelen diğer şaka geleneklerini açıklamıyor. Örneğin, Chaucer’in 14. yüzyılda yazdığı “Canterbury Masalları”nda 1 Nisan’a atıflar bulunur. Ve Orta Çağ’da birçok ülkenin Yeni Yılı diğer tarihlerde kutladığı doğru olsa da -25 Mart bu efsaneyle en alakalı olanıdır- Yeni Yıl çoğunlukla Gregoryen takvimindeki değişiklik dışındaki nedenlerden dolayı ve hatta takvimin varlığından çok daha önce 1 Ocak’a geri döndü.

Live Science. 1 Mart 2020.