Arktik Avcı-Toplayıcılar, İleri Düzeyde Demir İşçileriydi

En az 2.000 yıl önce kuzeydoğu İsveç’teki avcı toplayıcıların kullandığı metal işleme fırınları ve ateş çukurları ortaya çıktı.

2.000 yıldan daha uzun bir süre önce dünyanın zirvesine yakın bir yerde yaşayan avcı-toplayıcılar, güneydeki tarım toplumları kadar gelişmiş demir işleme operasyonları yürütmüş gibi görünüyor.

Günümüzde kuzeydoğu İsveç’te yürütülen kazılar, avcı-toplayıcıların metal işleme için kullandığı eski fırınları ve ateş çukurlarını ortaya çıkardı. İsveç’teki arkeolog Carina Bennerhag ve meslektaşları, hareketli bir yaşam tarzının Kuzey Kutup Dairesi’nde veya yakınında yaşamış dayanıklı grupların demir ve metal nesneler üretmek için büyük ölçekli çabalar sarf etmesini engellemediğini söylüyor.

Aslında, araştırmacıların bildirdiğine göre, yılın bir bölümünde göller ve bataklıklarla dolu soğuk, ormanlık bölgelerde dolaşan avcı-toplayıcılar, görünüşe göre metalurji, cevherlerden metal çıkarma ile ilgili kaynak ve bilgi alışverişinde bulunuyorlardı.

(Çatalhöyük Metalurjinin Keşfedildiği Tek Yer Olmayabilir)

Araştırmacılar, “İsveç’teki iki arkeolojik alandaki eski avcı-toplayıcılar muhtemelen daha fazla demir ve çelik ürettiler ve daha önce düşündüğümüzden daha sosyal olarak örgütlenmişlerdi ve hareketsizdiler.” diyor.

Bilim insanları, grupların, cevherler, odun kömürü yapmak için gerekli odun ve demir üretiminde kullanılan fırınlar ve ateş çukurları inşa etmek için gerekli olan kil ve taş gibi önemli kaynaklara yakın yerlerde uzun süreler yerleşmiş olması gerektiğini söylüyor.

Pek çok araştırmacı, demir işçiliğini 3.000 yıldan daha uzun bir süre önce güneybatı Asya’daki büyük tarım toplumlarının bir icadı olarak görüyor. Oradan, bu teknolojinin tipik olarak başka yerlere yayıldığı ve sonunda MS 700 ile 1600 yılları arasında kuzey İskandinavya ve diğer Arktik bölgelerindeki insanlar tarafından basitleştirilmiş biçimlerde benimsendiği düşünülüyor.

Ancak bu görüş son yıllarda sorgulanıyor. Arkeolog Marcos Martinón-Torres, artan kanıtların, metalurji de dahil olmak üzere eski teknolojilerde küçük ölçekli toplumların nispeten erken ustalaştığını gösterdiğini söylüyor.

“Bu çalışma oldukça bilgilendirici çünkü metal, tipik olarak bakır veya altından daha zorlu bir metalurji olarak kabul edilen demirdir; yapan kişiler, tarihsel olarak yalnızca temel teknolojileri kullandıkları varsayılan avcı-toplayıcılardı; ve konum, teknoloji tarihlerinde büyük ölçüde göz ardı edilen bir bölgede.”

Bennerhag ilk olarak Sangis adlı bir bölgede kazı yönetti. Araştırmacılar, bir tarafı açık olan taş levhalardan oluşan bir dikdörtgen bir demir eritme fırını ortaya çıkardılar. Çerçevenin içine ve kısmen üzerine bir kil baca inşa edilmişti. Araştırmacılar, çerçevedeki deliklerin, muhtemelen yassı taşlara yerleştirilmiş körükler tarafından içeride yanan kömürle üflenen hava için girişler olarak hizmet ettiğini söylüyor.

Fırının içinde demir cevherinin yüksek sıcaklıklarda ısıtılmasının yan ürünleri ve seramik duvar kaplamasının kalıntıları bulundu. Fırın kalıntılarının radyokarbon tarihlemesi, demir üretiminin MÖ 200 ile 50 yılları arasında gerçekleştiğini gösteriyor.

Avcı-toplayıcıların ocaktan yaklaşık 500 metre uzakta oldukları alanlar, MÖ 500 ile MS 900 arasına tarihlenen çanak çömlek parçaları ve diğer malzemeleri içeriyordu. Buluntular arasında çok sayıda balık kılçığı ve fırından çıkan demirin yeniden ısıtılıp rafine edildiği en az üç ateş çukuru bulundu. Orada, araştırmacılar birkaç demir eşya ve çelikten yapılmış diğer objeler, bronz bir toka ve yüzeyinde bakır damlacıkları olan metalik atıklar buldular, bu da Sangis’te farklı metallerin üretildiğini düşündürdü.

Araştırmacılar, bronz tokanın kalıplama tekniği ve dekoratif stilinin, Rusya’nın kuzeybatısındaki avcı-toplayıcı sitelerde bulunan ve yaklaşık 2.300 yıl öncesine tarihlenen metal eşyalara benzediğini söylüyor. Sangis’te bulunan bıçaklar ve diğer metal objeler, ustalıkla birbirine kaynaklanmış ve bazı durumlarda, güçlerini artırmak için iki tür ısıtma işleminden birine maruz bırakılmış iki veya daha fazla katman içeriyordu.

İkinci bir site olan Vivungi’deki kazılar, demir cevheri, demir üretiminin yan ürünleri ve seramik duvar kaplaması parçaları içeren iki demir eritme fırınının kalıntılarını ortaya çıkardı. Bilim insanları, Vivungi’deki demir üretiminin MÖ 100 civarında başladığını söylüyor. Vivungi, demirin daha da saflaştırıldığı ateş çukurlarına dair hiçbir kanıt bulamadı.

Vivungi fırınlarının yakınında bulunan hayvan kemiklerinin radyokarbon tarihlemesi, avcı-toplayıcıların bu yeri tekrar tekrar MÖ 5300’den MS 1600’e kadar iskan ettiğini gösteriyor.

Güney İskandinavya’da 2.000 yıldan daha uzun bir süre önce demir üretiminin kanıtı zaten mevcuttu. Bu nedenle, yeni araştırmaya katılmayan Lefkoşa’daki Kıbrıs Enstitüsü’nden arkeometalurjist Thilo Rehren, kuzeyde benzer şekilde eski demir işi keşiflerinin mantıklı olduğunu söylüyor. Rehren, ön çalışmaların Doğu Asya’da da 2000 yıldan daha uzun bir süre önce demir üretiminin başladığını gösterdiğini ekliyor.

Science News. 3 Ocak 2022.

Makale: Bennerhag, C., Grandin, L., Hjärtner-Holdar, E., Stilborg, O., & Söderholm, K. (2021). Hunter-gatherer metallurgy in the Early Iron Age of Northern Fennoscandia. Antiquity, 95(384), 1511-1526.