Arkeolojik Renk Tanımlamada İnsan Gözü Makineden Daha İyi

Yapılan çalışma, bir renk tanımlama makinesinin, genellikle insan gözüyle kolayca ayırt edilebilen renkleri yanlış okuduğunu tespit etti.

Bir cetvel ve ölçek, arkeologlara bir çömlek parçasının boyutunu ve ağırlığını söyleyebilir. Ancak eserin kesin rengini belirlemek kişisel algıyla göre değişebilir. Bu nedenle, elde taşınabilen bir renk eşleştirme aygıtı piyasaya çıkınca, oldukça ilgi gördü. Bilim insanları bunun, insan önyargısından ve hata payından arınmış, tutarlı bir renk belirleme yöntemi sunacağını düşündü.

Ancak Florida Doğa Tarihi Müzesi’ndeki arkeologlar tarafından yapılan yeni bir çalışma, X-Rite Renk ölçeri olarak bilinen aracın, genellikle insan gözüyle kolayca ayırt edilebilen renkleri yanlış okuduğunu tespit etti.

(Google, Yapay Zeka Destekli Hiyeroglif Çevirmeni Duyurdu)

Makine bir renk kataloğu kitabına karşı test edildiğinde, yazılım sistemi aynı renk setini içermesine rağmen, eserlerin yüzde 37,5’inde doğru renkleri belirleyemedi. X-Rite, pişmiş kil tuğlaların analizinde de arkeologların belirlediği renk puanlarının yalnızca yüzde 35 oranında doğru eşleştirme yapabildi. Araştırmacılar ayrıca makinenin; renkleri olduğundan daha sarı, tortu ve killeri de olduğundan çok daha kırmızı olarak okumaya eğilimli olduğunu fark ettiler.

Florida Müzesi, Seramik Teknolojisi Laboratuvarı koleksiyon yöneticisi ve araştırmanın başyazarı Lindsay Bloch, “Bu renk ölçer aletle aynı renkleri seçmememize şaşırdım. Bir yol gösterici olarak hareket edeceği ve anlaşmazlıkları çözeceği beklentisi içindeydik. Bunun yerine, cihazın yanlış ölçümler yaptığı konusunda hepimizin hemfikir olduk.” diyor.

Renklerdeki ince farklılıkların belirlenmesi, arkeologlar için çok önemli. İnsanların geçmişte nasıl yaşadıklarını ve etkileşimde bulunduklarını anlamak için çömlek ve boncuklar gibi eserlerin kökenlerini, toprağın bileşimi ile karşılaştırmak, sıklıkla kullanılan bir yöntem.

Renk, materyallerin ateşe ne kadar maruz kalıp kalmadığını da ortaya çıkarabilir, bu da toplulukların çevredeki doğal kaynakları nasıl kullandığını gösterir.

Bugün, Albert Munsell tarafından 1905’te oluşturulan ve daha sonra ABD Tarım Bakanlığı tarafından toprak araştırmaları için kullanılan Munsell renk kataloğu, renkleri tanımlamak için arkeolojik bir standart. Araştırmacılar, kemikler, kabuklar, kayalar, tabaklar, çömlekler gibi eserlerin renklerini belirlemek için, bir kitapçık halinde bulunan Munsell renk kataloğunu kullanırlar. Bu standart renk kodları, dünyanın dört bir yanındaki arkeologların farklı bölgeler ve dönemler arasında renkleri karşılaştırma imkânı verir. Ancak renk kodlarını belirleme süreci, aydınlatma koşullarına, eldeki örneğin kalitesine ve araştırmacının bakış açısına göre değişebilir.

Bahsettiğimiz bu çalışma ise, X-Rite aracının doğruluğunu ölçen ve test eden ilk çalışma olma özelliğini taşıyor. 

Öncelikle Bloch, bu cihazın arkeologlara pazarlanmasına rağmen, başlangıçta bilimsel araştırma için değil, iç mimarlar ve kozmetikçiler için tasarlandığını söylüyor.

“Bence bu alan için, özellikle de arkeologlar için pazarlanan bu cihaz, bu iş için ve toplamamız gereken veriler için yapılmamış bir araçtı. Kılavuzu okuduğunuzda, makinenin size söylediği rengi, gözlerinizle göründüğünüzle her zaman doğrulamanız gerektiğini söylüyor, bu da aletin kullanımını olumsuz etkiliyor.” diyor.

Florida Üniversitesi lisans araştırmacıları Claudette Lopez ve Emily Kracht’ın yardımıyla tasarlanan deneyde, ekip, renk ölçer aletin Munsell sisteminin üç unsuruna göre test etti. Yani bir rengin genel renk ailesi veya diğer adıyla tonu, yoğunluğu ve açıklığı…

Ekip ilk olarak renk ölçer aleti, 436 Munsell toprak rengi kategorisinin tamamında test etti. Bir kategori ile kodunun beşte üçü eşleşiyorsa, okumasını doğru olarak değerlendirdiler. Fakat doğru şekilde yalnızca 274 sonuç aldılar. Hatalı okumalarının yaklaşık yüzde 75’i renk tonunun yanlış tanımlanması kaynaklıydı. X-Rite renk ölçer alet sürekli aynı rengi göstermeye eğilimliydi ve çoğu kez hatalıydı. 

Ekip, makinenin tipik bir laboratuvar ortamındaki performansını da görmek için, Lopez tarafından Munsell kodları belirlenmiş 140 seramik parçasının renk okumalarını test etti. Aletin sonuçlarının yalnızca yüzde 35’i arkeoloğun belirlediği kodlarla eşleşti ve yine yanlış okuma eğilimindeydi. Bu ikinci testte de aynı regi gösterme eğilimini kanıtladı ve parçaların yüzde 70’inden fazlasının tüm denemelerinde aynı kodları verdi.

Dış mekanlarda, aydınlatma ve dokunun değişiklik gösterebileceği zorlu renk belirleme koşullarında da, alet arkeologların renk kodlarıyla yaklaşık yüzde 5 oranında eşleşerek, genellikle doğrusundan daha koyu veya daha açık tonu belirledi. Bir sürü yanlış renk tonlarına sıçrama yaptı. Bloch, tutarsızlığın muhtemelen insan gözünün fark edebildiği, nem, kum ve kabuklardan kaynaklandığını söylüyor.

Diğer bazı renk tanımlama yöntemlerinin aksine, X-Rite renk ölçer, saniyeler içinde okuma sağlayabilen kumanda boyutunda bir cihazdır. Bloch, aracın basit tasarımının ve erişilebilirliğinin onu diğer bilimsel uygulamalarda tercih edilebilir hale getirdiğini, ancak sonuçlarının hakkında daha fazla inceleme yapılması gerektiğine işaret ettiğini söylüyor.

“Bu yeni araç bizi gerçekten rengin öznel olduğunu ve bu renk meselesinin çok daha karmaşık olabileceğini gösterdi. İyi veriler elde etmek için gerçekten çok dikkatli olmalı ve rengi nasıl tanımladığımızı kaydetmeliyiz. Sonuçta, kötü renk verileri girersek, kötü veriler alacağız.” dedi.

Bloch, kullanımı kolay olduğu ve verileri depolamak için yararlı yollar sunduğu için alete beş üzerinden üç yıldız vereceğini söylüyor.

Sonuç olarak şunları ekliyor: “Bu noktada ekibimiz, öznel bir gözün daha iyi sonuçlar verdiğini düşünüyor.”

Florida Museum of Natural History. 9 Şubat 2021.

Makale: Bloch, L. C., Hosen, J. D., Kracht, E. C., LeFebvre, M. J., Lopez, C. J., Woodcock, R., & Keegan, W. F. (2021). Is It Better to Be Objectively Wrong or Subjectively Right?: Testing the Accuracy and Consistency of the Munsell Capsure Spectrocolorimeter for Archaeological Applications. Advances in Archaeological Practice, 1-13.