Arkeologlar Buldukları Şeyleri Yalayarak mı Anlıyor?

Kim Milyoner Olmak İster? adlı televizyon programında sorulan sorunun gerçeklik payı var mı?

Arkansas Üniversitesi’nde eski bir lisans öğrencisi olan Jenifer Hubbard, bir fosilde dil testini deniyor!

24 Kasım 2018 tarihinde “Kim Milyoner Olmak İster?” adlı televizyon programında sorulan bir soru arkeoloji camiasından büyük tepki gördü.

Soru şuydu: Hangisi, arkeologların buldukları şeyin fosil mi, yoksa sıradan bir taş mı olduğunu anlamak için kullandıkları yöntemlerden biridir?

A- Saf suda bekletmek

B- Köpeğe koklatmak

C- Yalamak

D- Üstüne idrar yapmak

Peki sorulan soru yanlış mı? Böyle bir şey yok mu? Arkeologlar buldukları şeyleri yalayarak mı anlıyor?

Arkeolojik bir kazıda, bulunan şeyin topraktan ilk çıktığı anda bir kemik mi, bir taş mı yoksa çömlek mi olduğu anlaşılamayabiliyor. Zira çoğu zaman üzerinde topraktan bir tabaka yer alıyor. Temizlendikten sonra daha anlaşılabilir hale gelse de, ilk anda anlamak için yalamak diye bir seçenek elbette mevcut.

Kemik dile yapışır…

Yalayarak bulunan şeyin ne olduğunu anlamak, günümüzde pek kullanılmamakla birlikte, özellikle ilk nesil arkeologlar tarafından isteğe bağlı kullanılabilen bir yöntemdi. Bu yöntem, bilimsel bir sonuç vermese de, ilk anda tutulan şeyin kemik mi yoksa taş mı olduğu konusunda bir önfikir veriyor. Nedeni ise basit; topraktan çıkmış bir kemiği yalarsanız, kemiğin gözenekli yapısı nedeniyle diliniz yapışır.

Sonuç olarak bu yöntem bilimsel olmamakla birlikte kullanılabilen bir yöntem. Günümüzde arkeolojik bir kazıda, kazılan ve bulunan eserler ve kemikler ayrı ayrı çantalarda toplanıyor. Arazide kararsız kalınan her şey çantalara koyuluyor. Daha sonra pişmiş toprak eserler temizleniyor ve kemikler laboratuvar ortamında inceleniyor. Dolayısıyla ilk anda ne olduğu anlaşılamayan eserler, daha sonra da ayırt edilebiliyor.

Peki yarışma programında sorulan bu soru, arkeologları neden bu kadar rahatsız etti? Öncelikle arkeoloji biliminin hafife alınır şekilde anılması yüzünden. Arkeoloji, bir bilim ve bu bilim; yalamaktan ibaret değil.

Peki bir bilimin hakkında böyle eğlenceli bir soru sorulamaz mı? Elbette sorulabilir. Fakat özellikle kültürel mirasın korunması konusunda oldukça zayıf bir toplum olduğumuz ve Türkiye’de arkeolojinin halk nezdinde hala kabul edilme aşamasında olduğu düşünüldüğünde, bu tür programlar negatif etki yaratabiliyor. Bu ve benzeri pek çok yayın arkeoloji camiasında da bir hassasiyete neden oluyor.

Daha önce de televizyon programlarında Göbeklitepe’deki dikilitaşların put olduğu, Nif dağında define olduğu, definenin nasıl aranacağı gibi son derece yanlış ve hiçbir temeli olmayan yayınlar yapılmıştı.