Antik Yunan Kadınlarının Gizli Hayatları

Yeni araştırma, antik Yunanistan’da kadınların eş, rahibe ve bilim insanı olarak rollerinin daha zengin ve karmaşık bir resmini ortaya çıkarıyor.

Yüzyıllar boyu antik Yunanistan’da kız çocuklarının ve kadınların rolleriyle ilgili inançlar, hayatlarının ne kadar sınırlı ve gizli olduğu etrafında şekillendi. Kadınlar kamusal alanın dışında tutuldu, vatandaşlıktan mahrum bırakıldı ve hiçbir yasal veya siyasi duruşa sahip değildi. Polisten dışlanan kadınlar, eşler, anneler ve kız çocukları olarak oikos’a ya da hane halkına indirgendi.

(İlgili: Antik Yunan’da ‘Erkeklik’ Neyi İfade Ediyordu?)

Bu görüşlerin çoğu, klasik Yunanistan’dan gelen yazılı kaynaklarda ortaya çıktı. Ksenophon, Platon ve Thucydides, kadınların erkeklere göre “aşağı” olduklarını ifade etmişlerdi. MÖ 4. yüzyılda Aristoteles, Politika adlı eserinde , “Yine, cinsiyetler arasında olduğu gibi, erkek doğası gereği üstündür ve kadın, erkek yönetici ve kadın tebaadır” dedi. Bu metinlerin çoğu, kadınlara karşı en kısıtlayıcı tutuma sahip olan Atina’da ortaya çıktı. Sparta gibi diğer şehir devletleri, egzersiz yapmaya ve antrenman yapmaya teşvik edilen kadınlar için daha fazla özgürlüğe sahipti.

Şehirler arasında farklılıklar olabileceği gibi, sosyal sınıflar arasında da farklılıklar vardı. Yoksul ve köleleştirilmiş kadınlar çamaşırcı, dokumacı, satıcı, sütanne ve ebe olarak çalıştı. Dekore edilmiş seramikler, köle kadınların pazardaki ve su toplarkenki hallerini gösterdi.

Yazılı kaynakların ötesine bakan bilim insanları, din alanında daha fazla karmaşıklık buluyorlar. Yunan panteonu, savaş ve bilgelik tanrıçası ve Atina’nın hamisi Athena veya av ve vahşi doğa tanrıçası Artemis gibi güçlü kadın tanrıçalarla doludur. Arkeologlar, rahibelerin hayatlarının kadınlara daha önce düşünülenden daha fazla özgürlük ve saygı sağladığını düşünüyorlar. Monolitik bir deneyimden ziyade, antik Yunanistan’da kadınların rolleri çeşitliydi.

Bekarlar ve gelinler

Çoğu kadın için yaşam, genellikle üç aşama etrafında toplanmıştır: kore (genç kız), nymphe (ilk çocuğunun doğumuna kadar bir gelin) ve gyne (kadın). Yetişkin hayatı tipik olarak, evlenip babasının evinden kocasının evine resmen taşınacağı zaman, ergenlik çağının başlarından ortalarına kadar, başlardı. Çoğu gelinin, kocasının erişemediği bir çeyizi vardı, ancak evlilik başarısız olursa para babasına geri dönecekti.

Bir düğün gününde, kadın görevliler genellikle bir loutrophoros (iki kulplu ve tipik olarak evlilik sahneleriyle süslenmiş dar bir boyunlu uzun bir kap) içinde su taşıyan bir arındırıcı banyo hazırlarlardı. Arkeologlar, Atina’daki Akropolis’teki Nymphe Kutsal Alanı da dahil olmak üzere çeşitli tapınaklarda adak olarak bırakılan loutrophoroi’leri ortaya çıkardılar.

Kadın görevliler, nikah töreninin de yapılacağı baba evinde gelinleri giydirip taç giydirirdi. Düğünden sonra gelinin velayeti ve korunması resmi olarak babasından damada devredilirdi. Yeni evlilere yeni evlerine şenlikli bir alay eşlik eder, kutlamalar ertesi gün gelinin ailesi ve arkadaşlarından hediyelerle devam ederdi.

Tehlikeli itibar

Sınırlı kaynaklar, birçok antik Yunan kadını hakkındaki gerçeği anlamayı zorlaştırabilir. Ünlü bir örnek, Atinalı devlet adamı Perikles’in metresi ve oğlunun annesi Miletli Aspasia’dır. Atina’da doğmadığı için Aspasia Atinalı kadınları bağlayan sözleşmelerden muaftı. Güzelliği ve zekasıyla tanınan bu kadın, Sokrates ve heykeltıraş Phidias da dahil olmak üzere MÖ 5. yüzyıl Atina’sının en önemli adamlarından bazılarıyla aynı çevrelerde hareket etti. Bazı tarihçiler onun Atina’nın büyük düşünürlerinin toplanacağı popüler bir salon işlettiğine inanırken, diğerleri burayı bir genelev olarak nitelendiriyor. Aspasia’nın kendi yazılarından hiçbiri günümüze ulaşamadı, bu nedenle gerçekte kim olduğu hakkında spekülasyonlar için epey yer mevcut.

Bir kadının yeri

Evin içinde kadınlar, yalnızca kadınlara özel bir oda olan gynaeceum’da yaşıyordu. Gynaeceum’un temsilleri, mezar stelleri ve seramiklerde görülür. Kadınlar ev içi alandan sorumluydu ve ana görevlerinden biri eğirme ve dokumaydı. Birçok evin kendi tezgahı vardı. Yunan mitolojisindeki en ünlü dokumacılardan biri, Odysseus’un karısı Penelope, bir annelik ve sadakat örneğidir. Kocası 20 yıl uzaktayken, Troya’da savaşıp daha sonra dolaşırken, Penelope, Ithaca’nın kontrolünü ele geçirmek isteyen açgözlü taliplerle karşı karşıya kaldı. Penelope bir oyun uydurarak eş seçimini ertelemek istedi. Günlerini eşinin döneceği umuduyla, kayınpederi için bir kefen dokuyup geceleri de bu örgüyü sökerek geçirdi.

Kadın işi

Arkeologlar, kadınların yünle çalışırken kullandıkları çok sayıda epinetra (uyluk koruyucusu) ortaya çıkardılar. Kadınlar, yün taranırken kıyafetlerinin lanolin ile lekelenmesini önlemek için yarı silindirik ahşap veya seramik parçasını bir bacaklarının üstüne koyarlardı. Güzelce dekore edilmiş epinetralar popüler düğün hediyeleriydi. Birçok epinetra aşk ve güzellik tanrıçası Aprodite’in başını taşıyordu.

Evin kadınları çocuklara bakmakla görevliydi. Erkekler belli bir yaştan sonra bir uzman eğitiminden geçse de kız ve oğlan çocuklarının eğitimi kadınların sorumluluğundaydı. Tipik olarak lir çalma biçimindeki müzik, kız çocuklarının eğitiminin bir parçasıydı. Kadınlar ayrıca ailelerinin cenaze törenlerinde önemli bir rol oynadılar. Cesedi meshedip giydirerek hazırladılar ve cenaze alayının bir parçası oldular.

Sanat ve bilim eğitimi alan ve bu alanlara önemli katkılarda bulunan kadınlar vardı. MÖ 350 civarında, Phlius’lu Axiothea Platon’dan felsefe öğrendi (bazı kaynaklar bunu yapmak için erkek kılığına girdiğini söylüyor). MÖ altıncı yüzyılda, Delphi rahibesi Themistoclea (Aristoclea olarak da bilinir) başlı başına bir filozoftu ve ünlü filozof ve matematikçi Pisagor’un da öğretmeni olduğu düşünülüyor.

Kutsal hayat

Dini kültlere ve kutsal ayinlere rahibe olarak katılan kadınlar, ev dışı hayatın tadını çıkardılar. Arkeolog Joan Breton Connelly’nin çalışması, Yunan dünyasında “dini makamın, Yunan kadınlarının erkeklerle eşit ve karşılaştırılabilir roller üstlendiği tek arenayı sunduğunu” ortaya çıkardı.

Dini katılım genç kızlara açıktı. Örneğin, arrephoroi, aralarında her yıl tanrıça Athena’ya adanan peplos’u (dış giysi) dokuyan çeşitli ritüel görevleri olan rahip yardımcılarıydı. Beş yaş ile ergenlik arasındaki kız çocukları, Brauron’daki (Atina’nın yaklaşık 24 mil güneydoğusunda yer alan) tapınağında tanrıça Artemis’e adanan ritüellerde “küçük ayılar” olarak hizmet etmek üzere seçilebilirler.

Rahibe olarak hizmet etmek kadınlara çok yüksek bir statü verdi. Atina’da belki de en önemli dini rol, Athena Polias’ın yüksek rahibesi olmaktı. MÖ 2. yüzyılda bir Athena rahibesi, Delphi şehri tarafından vergiden muaf tutuldu, mülk sahibi olma hakkına sahipti vb. Rahibelerin isimleri, antik tarihçiler tarafından önemli olayları bağlam içine yerleştirmek için kullanılacak kadar iyi biliniyordu. Tarihçi Thucydides, Mora Savaşı’nın başlangıcını, MÖ 423 civarında Argos’ta tanrıça Hera’nın bir rahibesi olan Chrysis’in, çağdaş Atinalı ve Spartalı yetkililerle birlikte görevlendirmesiyle birlikte başlatır.

Yunan dininde son derece önemli bir başka kadın figürü, Apollon’un Delphi’deki tapınağındaki yüksek rahibesi Pythia’ydı. Delphi’nin Oracle’ı olarak da bilinir, antik Yunanistan’daki en prestijli rollerden birine sahipti. Tanrı Apollon’un onun ağzından konuştuğuna inandıkları için, antik dünyanın her yerinden erkekler ona danışmak için gelirdi.

Rahibeler, bazıları ağırlıklı olarak, hatta yalnızca kadın olan kutsal bayramlarda önemli roller oynadılar. Bunların çoğu hasatla ilişkilendirildi. Thesmophoria festivalinde kadınlar, tarım tanrıçası Demeter ve kızı Persephone’ye tapınmak için bir araya geldi. Lenaea’nın Dionysos festivali sırasında, kadınlar şarap tanrısı Dionysos’u kutlamak için maenadlar (deli olanlar) olarak orgiastik ritüellere katıldılar.

Gortyn’in Kadınları

Kadınların Atina’daki kadınlardan daha fazla özgürlüğe sahip olduğu tek şehir Sparta değildi. MÖ 5. yüzyılda Girit adasındaki bir şehir olan Gortyn’de kadınların çalışmasının zenginliğin üreticisi ve koruyucusu olarak değerini kabul ederek, kadınların mülkü devralmalarına ve yönetmelerine izin verilir. Kendi mal varlıklarını yönetmenin yanı sıra, eğer çocukların erkek vasisi uygun değilse, kadınlar çocuklarının mallarını kontrol edebilirdi. Gortyn’in köleleştirilmiş nüfusu arasında evlilik, boşanma ve mülk sahibi olmayı düzenleyen yasaların kanıtları korunarak, kadınların yaşamlarının sosyal sınıflarına bağlı olarak nasıl farklılaştığına dair de fikir verdi.

Bilim insanları, eski Yunan kadınlarının daha önce gizli olan hayatlarına dair giderek daha fazla karmaşıklık bulmaya devam ediyor. Böylece, kadın deneyiminin önceden düşünülenden daha zengin ve çeşitli bir resmini görebiliyoruz.

National Geographic. 29 Eylül 2022.