Antik Mısır’ın ‘İlk Nefes Kitabı’ İncelendi

İlk kez Ekim 2020’de Journal of Near Eastern Studies dergisinde yayımlanan Papirüs FMNH31324, vefat eden insanların öbür dünyada tanrılara ulaşabilmesini sağlamayı amaçlayan eski bir Mısır cenaze töreni metni. 

Papirüs FMNH31324, ilk olarak koleksiyoncu Edward E. Ayer’in Avrupa’da bulunduğu bir dönemde onu müze için satın almasının ardından, 24 Mayıs 1894’te Chicago’daki Field Doğa Tarihi Müzesi tarafından tekrar satın alındı.

Yazar Foy Scalf, “Son yıllarda, Ptolemaios ve Roma Dönemlerinde Mısır cenaze törenlerine ait yazılı kaynakların üretimi ve aktarılmasındaki dinamik canlılığa yeniden yoğun bir ilgi ortaya çıktı. ‘Nefes Kitapları’ da bu tartışmaların merkezinde yer alıyor.” diyor.

(Mısır’da 1300 Yıllık Bir Büyü El Kitabı Deşifre Edildi)

Scalf, İlk Nefes Kitabı’nın köklerini inceleyerek, bestenin, Ölüler Kitabı’ndan alınmış büyülerle başlayıp yeni besteler, yorumlamalar ve belirli dizelerin tekrar yazılarak veya çıkarılarak iç içe geçtiği “Saite Recension” denilen metin ile devam ettiğini ve dikkatli bir yorumlama süreciyle oluşturulduğunu söylüyor.

Bu süreç Papirüs FMNH31324 bağlamında düşünülürse, daha önce bağımsız olan Ölüler Kitabı büyülerini, ölenlerin tanrılaştırılmasına ve tanrılar topluluğuna sunulmasına odaklanan tek bir “anlatı” yapısında birleşmişti. Yeni ve farklı bir beste olarak kabul edilen metin, Antik Mısır’dan kalma birçok el yazmasının açılışında İlk Nefes Kitabı olarak geçiyor.

İlk Nefes Kitabının sayısız nüshasının türetildiği Theban batı kıyısı dışında daha spesifik bir bölge belirlemek zor olsa da el yazması tek bir yazar tarafından yazılmış ve resmedilmiş gibi görünüyor. Katibin papirüs tabakalarındaki birleşim yerlerinin üzerine yazması ile metnin eksik yapısı gerçeği bir arada düşünülünce bu, papirüs tabakalarının rulo halinde bir araya getirildiğini ve yazılmadan önce şekillendirildiğini gösteriyor olabilir.

Papirüsün gördüğü zarar, el yazmasının sahibini ve kesin bir tarih belirlemeyi imkânsız hale getirse de, Scalf, aynı kişiye ait diğer papirüslerin incelenmesiyle sahibinin tanımlanmasının olasılık dahilinde olduğunu belirtti. 

Ağzı yarıklı kalamos kamışıyla yazılmış olan bu İlk Nefes Kitabı diğer nefes kitapları ile pek çok paleografik benzerlik gösteriyor. Scalf, “Bu durum, kabaca MÖ 1. yüzyılın ikinci yarısı ile MS 1. yüzyılın sonu arasında ve hatta MS 2. yüzyılın başlarına kadar uzanan bir tarihi kapsar.” diyor.

Genel olarak papirüs, el yazmasını yazanın kimliğinin tespiti için kullanılabilecek çok yazı hatası bulundurmasa da zamirlerin ve hiyeratik işaretlerin karıştırılması ve kopyalama sırasındaki karışıklıklar yazarların kaynak materyalden kopyalama yaparken yaptıkları tipik hatalardır. Metnin dilbilgisi ise ‘klasik’ Orta Mısır diline ait bir eserdir.

Papirüs FMNH31324 üzerine ayrıca bir dizi sahnenin resmedildiği görülüyor. Bunlar arasında dikkat çekenler, tapınak üzerinde bir inek tanrı figürü, BD 125’ten bilinen ünlü yargı sahnesi, silah tutan üç koruyucu, timsah başlı tanrı figürü ve elinde bıçak tutan çakal başlı tanrı figürdür.

Papirüs FMNH31324, ölen kişinin vücut kısımlarının çeşitli tanrılarla tanımlanmasının ardından İlk Nefes Kitabının konuyla ilgili kısımlarının “kısaltılmış” bir versiyonunu içeriyor. İlk Nefes Kitabı ölünün başının altına yerleştirilirken, İkinci Nefes Kitabı ise ayaklarının altına konurdu.

University of Chicago. 21 Ekim 2020.

Makale: Scalf, F. (2020). The First Book of Breathing: A New Assessment Based on an Edition of Papyrus FMNH 31324. Journal of Near Eastern Studies, 79(2), 151-182.