Antik Mısır Döneminde Üretilen “Kirli Para” Ortaya Çıkarıldı

Bulgular, Yeni Krallık döneminde ortaya çıkan gümüş sıkıntısı yüzünden daha az gümüş kullanılarak üretilen “kirli paraları” ortaya çıkardı.

Önde gelen Bronz Çağı uygarlıkları yaklaşık olarak MÖ 1200 yıllarında çökmeye başladı. Bu uygarlıkların çöküşünün yarattığı gümüş sıkıntısı, madeni paralar üretilmeden birkaç yüzyıl önce, “kirli paraların piyasa sürülmesine” sebep oldu.

Antik kalpazanlık, İsrail civarındaki arkeolojik alanlarda bulunan Bronz Çağı’ndan kalma 35 gümüş eser koleksiyonun kimyasal bileşimini inceleyen arkeolog Tzilla Eshel tarafından ortaya çıkarıldı. Tzilla Eshel, üzerinde çalışıyordu.

(Roma İmparatorunun Aldığı Rüşvet ve Yalanı Ortaya Çıktı)

Koleksiyonlardan sekizi, bölgedeki en güçlü krallıkların şiddetle yıkıldığı “Geç Bronz Çağı Çöküşü” dönemine tarihlendi. Bu sekiz koleksiyon, kullanılan malzemenin gümüşten daha ucuz bir bakır alaşım olmasıyla ve saf gümüş görüntüsü veren dış yüzeyiyle, kasıtlı olarak değerlerinin düşürüldüğünü gösteriyor.

Bu eserler, o tarihlerde Kenan olarak bilinen bölgenin Mısırlı yöneticilerce yönetildiği döneme dayanıyor; dolayısıyla araştırmacılar, bu aldatmacanın ticaret aracı olarak kullanılan gümüşün tükenmeye başladığını gizlemek isteyen Mısırlı yöneticiler tarafından düzenlendiğini düşünüyorlar.

Kenan bölgesinde gümüş madeni olmadığı için, bu değerli metalin ithal edilmesi gerekiyordu. Ancak görünen o ki gümüş ticareti, civar krallıkların MÖ 1200 ve 1150 tarihleri arasındaki çöküşü ile hızla sona erdi.

Eshel, “Muhtemelen Geç Bronz Çağı Çöküşü kaynaklı bir gümüş sıkıntısı vardı.” diyor. “[Kalpazanlık] Mısırlılar Kenan’ı terk ettikten sonra da devam etti, ancak bu aldatmacayı başlatanlar büyük ihtimalle Mısırlılardı.”

Değeri düşürülmüş gümüş

Madeni paraların ilk defa tahminen Küçük Asya’nın batısındaki Lidya Krallığı’nda icat edilmesinden önce, gümüş tüm Antik Akdeniz bölgesinde ticaret aracı olarak kullanılıyordu.

Gümüşe ağırlığına göre değer biçiliyordu; küçük miktarlar için küçük gümüş parçacıkları veya kırık takılar, büyük miktarlar için ise külçeler kullanılıyordu.

Altın da takas aracı olarak kullanılıyordu, ancak gümüşe kıyasla çok daha nadir bulunuyordu ve çoğu bölgede daha pahalıydı.

Eshel ve meslektaşları Journal of Archaeological Science dergisinin Ocak 2021 tarihli sayısında yayımladıkları araştırma ile değeri düşürülmüş en eski iki gümüş koleksiyonunu belirledi. Bu koleksiyonlardan biri Bet Şean’da, diğeri ise Kenan şehri Megiddo’da bulundu.

Eshel, iki koleksiyonun da Mısır’ın Yeni Krallık döneminde Kenan’ı yaklaşık 300 yıl boyunca fetih hakkıyla yönettiği MÖ 12. yüzyıla tarihlendiğini belirtiyor. 

Bet Şean koleksiyonu 157 gram ağırlığında; gümüş oranı sadece yüzde 40 olan külçeler bakır ve diğer ucuz metallerin alaşımından oluşuyor. Külçelerin dış yüzeyleri gümüş ile süslenmiş ancak iç yüzeyleri bakır yönünden zengin. Bu karışımın, külçeyi eritip akıttıktan sonra yavaşça soğutarak yapılmış olması muhtemel.

Megiddo koleksiyonu 98 gram ağırlığında ve değeri sadece yüzde 20 civarında olan gümüş miktarı ile Bet Şean’dakine kıyasla çok daha düşük. Ancak bu durum alaşıma saf metal arsenik eklenerek bakırın parlak görünmesi sağlanarak gizlenmiş.

Eshel, iki metodun da dikkate değer miktarda zaman ve bilgi birikimi gerektirdiğini belirtiyor. “İki yöntem de oldukça karmaşık, ancak arsenik metodu diğerine göre daha kolay diyebiliriz.”

Geç Bronz Çağı Çöküşü

Eshel, gümüşün değeriyle oynanmasının, gümüşün ticaret aracı olarak kabul edilip yaygınlaştığı ancak Kenan’daki gümüş sıkıntısının devam ettiği dönemde uygulandığını düşünüyor.

“Gümüşün değerinin düşürülmesinin ilk olarak sahtecilik veya kalpazanlık olarak başlayıp zamanla normalleşmiş olabileceğini düşünüyorum.” diyor Eshel. “Gümüş-bakır-arsenik alaşımının 250 yıldan daha uzun bir süre boyunca üretilip kimse tarafından fark edilmemesinin mümkün olabileceğini düşünmüyorum, zira bu alaşımın rengi zaman içerisinde aşınma sonucu yeşile dönüyor.”

Eshel ayrıca gümüş külçelerinin kesilmesi işleminin aynı tarihlere dayandığını ve bunun külçelerin içlerinin bakır olmadığından emin olmak için yapılmaya başlanmış olabileceğini belirtiyor. 

Araştırmalara göre, neredeyse 300 yıl sonra, Yeni Asur İmparatorluğu, Persler ve Yunan kolonileri gibi yeni güçler bölgenin kontrolünü ele geçirdikten sonra ticaret aracı olarak kullanılan gümüş eski saflığını geri kazandı.

Araştırmacılar MÖ 10. yüzyılın ortalarından itibaren kullanılan gümüşün saf olduğunu, bu durumun önceden bilinmeyen büyük ölçekli bir gümüş ithalatının işareti olduğunu belirtiyor.

Akdeniz’de 3.200 yıl önce gerçekleşen Geç Bronz Çağı Çöküşünün sebepleri pek çok tartışmaya konu oldu.

Ekonomik sıkıntılar, kuraklıklar, volkanik patlamalar, depremler ve korsanlık gibi etkenler, Anadolu’daki Hitit İmparatorluğu, Antik Mısır’ın Yeni Krallık dönemi ve Yunanistan’daki Miken uygarlığı da dahil olmak üzere bölgedeki güçlü krallıkların çöküş sebebi olarak gösterildi.

Live Science. 12 Aralık 2020.

Makale: Eshel, T., Gilboa, A., Yahalom-Mack, N., Tirosh, O., & Erel, Y. (2021). Debasement of silver throughout the Late Bronze–Iron Age transition in the Southern Levant: Analytical and cultural implications. Journal of Archaeological Science, 125, 105268.