Antik Mısır Dönemi’nde Nil Nehri’nin Kritik Değişimi Keşfedildi

Nil Nehri’nin son 11.500 yılda nasıl geliştiği ve coğrafyasındaki değişikliklerin Mısır uygarlığını şekillendirmeye nasıl yardımcı olduğu incelendi.

Nature Geoscience dergisinde yayımlanan yeni araştırma, Nil’de yaklaşık 4.000 yıl önce büyük bir değişim yaşandığını ve bunun ardından Luksor çevresinde bulunan Nil Vadisi’ndeki taşkın yatağının büyük ölçüde genişlediğini ortaya koyuyor.

Bulgular, bu değişimin Eski ve Yeni Krallık dönemleri arasındaki noktalarda Eski Mısır tarımsal ekonomisinin başarısına katkıda bulunmuş olabileceği olasılığını ortaya koyuyor. Yeni Krallık, Eski Mısır tarihinde benzersiz bir refah, askeri fetih ve kültürel başarı dönemiydi.

Southampton Üniversitesi’nden makalenin ortak yazarı Dr. Benjamin Pennington, “Taşkın yatağının genişlemesi, Luksor (antik Teb) yakınlarında bulunan Nil Vadisi’ndeki ekilebilir arazi alanını büyük ölçüde genişletmiş ve düzenli olarak verimli alüvyonlar biriktirerek toprağın verimliliğini artırmış.” diyor.

“Bu değişim ile çağdaş toplumsal gelişmeler arasında belirli bir nedensel bağ kurulamasa da, arazideki değişimler, Eski Mısır kültürünün gidişatı hakkında tartışırken dikkate alınması gereken önemli bir faktör.”

(İlgili: Nil Nehri’nin Eski Kolunun Keşfi, Piramitlerin Yapımını Aydınlatıyor)

Çalışma ayrıca, Nil’in gösterdiği hareket biçiminde ve tabiatındaki değişikliklerin yerleşim düzenlerini ve Karnak Tapınağı gibi ikonik tarihi yapıların konumunu etkilemiş olabileceğini öne sürüyor.

Araştırma, Uppsala Üniversitesi’nden Dr. Angus Graham liderliğindeki ve Southampton Üniversitesi’nden çok sayıda arkeolog ve coğrafyacının da yer aldığı uluslararası bir ekip tarafından gerçekleştirildi.

Southampton Üniversitesi’nden bir diğer ortak yazar olan Dominic Barker, “Luksor yakınlarındaki tüm Nil Vadisi boyunca, çoğu elle olmak üzere 81 sondaj çukuru açtık- bu durum, Mısır için bir ilk niteliğinde. Temel kılavuzlarda bulunan jeolojik bilgileri kullanarak ve Optik Uyarımlı Lüminesans adı verilen bir teknik kullanarak tortuları tarihlendirdik, böylelikle nehir çevresindeki arazinin geçirmiş olduğu evrimin parçalarını bir araya getirebildik.” diyor.

Ekip, yaklaşık 11.500 ila 4.000 yıl önce Nil’in önemli bir vadi oyuğu oluşumuna maruz kaldığını, yani nehir yatağına doğru bir kesi oluştuğunu, bu kesinin derin kanallar ve daha dar bir taşkın yatağını oluşumuna sebebiyet verdiğini buldu. Bu durum, daha belirgin ve güçlü taşkınlara yol açmış olabilir.

Bu taşkın dinamikleri, Epipaleolitik Dönem (avcı-toplayıcı toplulukların bulunduğu dönem) ile Eski Krallık (“piramitler çağı”) ve belki de Eski Mısır’ın Orta Krallık Dönemi arasında gerçekleşmiş olabilir.

Dr. Pennington, “Bugün gördüğümüz Mısır Nil’i, son 11.500 yılın çoğunda olduğundan çok daha farklı görünüyor.” diyor. “Bu zamanın çoğunda Nil, sık sık rotasını değiştiren iç içe geçmiş kanalların bir araya geldiği bir ağdan oluşuyordu.”

Yaklaşık 4.000 yıl önce, Nil aniden yer değiştirdi ve nehrin vadi tabanını oluşturacak şekilde büyük miktarda tortu biriktirmeye başladığı taşkın yatağı hızla tabakalanma gösterdi. Bu durum, daha geniş ve sabit bir taşkın yatağı oluşmasına sebep oldu.

Nehir aynı zamanda bu süre zarfında dinamik, gezici ve örgülü bir sistemden daha az sayıda, daha sabit kanallar oluşumu göstermeye doğru giderek karakterini değiştirdi. Bugün aşina olduğumuz tek kanallı Nil, yaklaşık 2.000 yıl öncesine kadar tam olarak yerleşmemişti.

Araştırmacılar, Nil’in davranışındaki büyük değişimin muhtemelen nehirden akan su hacmindeki azalma ve ince çökelti oluşumundaki artıştan kaynaklandığını söylüyor. Bu durum, Afrika Nemli Dönemi’ndeki “Yeşil Sahra”nın günümüzdeki aşırı kurak Sahra Çölü’ne dönüşmesiyle birlikte Nil havzasının kuraklaşmasından kaynaklanıyor. Bölgesel iklimdeki bu değişim, toprağın erozyona daha yatkın hale gelmesine sebebiyet veren arazi üzerindeki değişen insan etkileriyle daha da birleşerek meydana gelmiş olabilir.

Luksor yakınlarındaki Mısır Nil Vadisi’nin evrimine ilişkin yeni bilgiler, arkeologlar ve Mısırbilimcilerin bölgedeki antik alanları yeniden yorumlamaları ve Nil Vadisi’ndeki yerleşim yerlerini yeniden değerlendirmeleri için gerekli arazi bağlamını sağlıyor.

University of Southampton. 3 Haziran 2024.

Makale: Peeters, J., Graham, A., Toonen, W.H.J. et al. (2024). Shift away from Nile incision at Luxor ~4,000 years ago impacted ancient Egyptian landscapes. Nat. Geosci.