Antik Çin Metninde En Eski Kutup Işıkları Kaydı Bulundu

Antik bir Çin metni üzerinde yapılan yeni çalışma, belgelenmiş en eski kutup ışıkları -bazı geceler gökyüzünü aydınlatan, parlak renkli, süzülen ışıklar- olayının MÖ 10. yüzyıla tarihlendiğini ortaya çıkardı. Bu yeni keşif, rekoru elinde tutan bir önceki kayıttan 300 yıl daha önceye dayanıyor.

Metin; Çin’in Zhou Hanedanı’nın Dördüncü Kralı Kral Zhāo’nun hükümdarlığının sonlarına doğru, gece gökyüzünün kuzeydeki kısmında gözlemlenen “beş renkli ışığı” tarif ediyor. Kral Zhāo’nun hükümdarlığının kesin tarihi bilinmiyor fakat çalışmaya göre “beş renkli ışık” olayının muhtemelen ya MÖ 977’de ya da MÖ 957’de gerçekleştiği düşünülüyor.

Araştırmacılar bu renkli detayı; bambu çıtalar üzerine yazılan, efsanevi erken dönem Çin tarihini kaydeden ve MÖ 4. yüzyıla ait metinler olan Bambu Yıllıkları içinde keşfetti. Japonya’daki Nagoya Üniversitesinde öğretim üyesi olan, İngiltere’deki Rutherford Appleton Laboratuvarı’nda misafir bilim insanı olarak bulunan ve çalışmanın iletişimden sorumlu yazarlığını üstlenen Hisashi Hayakawa’nın aktardıklarına göre bilim insanları bir süredir Bambu Yıllıklarının farkında olsalar da Yıllıkların belirli bir bölümüne yeniden atılan bir bakış, bu bölümün kutup ışıklarının en eski betimlemesini içeriyor olabileceğine dair farkındalığı da beraberinde getirdi.

(İlgili: Asur Tabletlerinde En Eski Kutup Işıkları Kaydı Bulundu)

Hayakawa ve onunla aynı çalışmada araştırmacılık yapan Kanadalı Bağımsız Araştırmacı Marinus Anthony van der Sluijs, yaptıkları çalışmada, yeni analiz edilmiş “beş renkli ışık” betimlemesinin muhtemelen bir jeomanyetik fırtınayı konu aldığını söylüyorlar. Jeomanyetik fırtınalar, “nefes alan bir gaz topu” olarak nitelendirilen Güneş’te patlamalar yaşandığında ya da diğer bir deyişle elektrik yüklü devasa gaz baloncukları uzay boşluğunda yüksek hızla ilerlediğinde meydana geliyor.

Dünya’nın atmosferi genelde gezegeni Güneş’in enerji yüklü parçacıklarından koruyor fakat bazen bu parçacıklar atmosferden geçmeyi başarıyor ve jeomanyetik fırtınalar olarak da bilinen manyetik bozunmalara sebep oluyor. Bu tür fırtınalar güzel ışıklar üretebiliyor; NASA’nın raporlarına göre oksijen yeşil ve kırmızı renkte parlarken nitrojen mavi ve mor ışık yayıyor.

Günümüzde kuzey ışıkları (aurora borealis) kuzey enlemlerinde oluşurken güney ışıkları (aurora australis) güney enlemlerinde meydana geliyor. Fakat MÖ 10. yüzyılın ortalarında Dünya’nın kuzeydeki manyetik kutbu, Avrasya Kıtası’na doğru eğildi ve Orta Çin’e bugün olduğundan 15 derece daha yakın hale geldi. Araştırmacılara göre bunun bir sonucu olarak Orta Çin’deki antik insanlar, 40 derece enlemi kadar güneyde ya da Beijing’in hemen kuzeyinde, jeomanyetik fırtınaları ve bu fırtınaların ürettiği renkli ışıkları görmüş olabilirler.

Araştırmacılar, orta enlemlerdeki kutup ışıklarının yeterince parlak oldukları takdirde birçok renk üretebileceğini, bu durumun bu göksel olayın neden “beş renkli ışık” olarak isimlendirildiğini açıkladığını söylüyor. Hayakawa, “Örneğin Ekim 1847’de Birleşik Krallık’ta renkli kutup ışıkları gözlemlenmişti.” diyor. İngiltere’nin Cambridge şehri yakınlarındaki bir kaynağa göre “manyetik odak noktası (manyetik kutbun tam üzerindeki nokta) yakınlarında kendisinden birçok ışın çıkıyormuş gibi görünen bir taç şekli oluşmuştu; bu ışınların renkleri, özellikle de kırmızı ve yeşil, muhteşem ve tuhaf bir transparanlığa sahipti; kırmızı renk parlak kırmızı renkteki bir pigment olan “carmine”i, yeşil renk ise soluk bir zümrüdü anımsatıyordu; gökyüzündeki bu örtünün orta kısmı -yani Kuzey Kutbu’na yakın olan kısmı- sapsarıydı ve altın rengi bir ışık hüzmesini içeriyordu.”

Hayakawa bu muhtemel rekor-kıran olayı, henüz ekip bunun gerçekten bir kutup ışığı olup olmadığını doğrulamak için yeterli kanıta sahip olmadığı için “kutup ışığı adayı” olarak adlandırıyor. Hayakawa ile meslektaşlarının The Astrophysical Journal Letters adlı dergide 2019 yılında yayımlanan bir çalışmalarına göre daha önceki en eski kutup ışığı adayları, Asurlu astronomlar tarafından tabletler üzerine çivi yazısı ile betimlenmişti ki bu tabletler MÖ 679 ila MÖ 655 yıllarına tarihleniyordu.

Hayakawa’nın belirttiğine göre son bulgunun fark edilmesi birkaç sebep dolayısıyla uzun zaman aldı. Bambu Yıllıklarının orijinal el yazmaları kaybolmuş, MS 3. yüzyılda yeniden keşfedilmiş ve daha sonra Song Hanedanı (MS 960-MS 1276) döneminde yeniden kaybolmuştu. 16. yüzyılda yapılan bir çeviride “beş renkli ışık” kavramı yerine “kuyruklu yıldız” kelimesi kullanılmıştı. Araştırmacılara göre yeni çalışma, eski rekoru kırıp geçiyor.

Ekip, “Kutup ışığı adaylarını belgelemek oldukça faydalı çünkü bu adaylar bilim insanlarına uzay iklimi ve Güneş aktivitelerinin uzun süreli düzenlerini modellemeleri bakımından yardımcı olabilir.” diyor.

Live Science. 25 Nisan 2022.

Makale: van der Sluijs, M. A., & Hayakawa, H. (2022). A candidate auroral report in the Bamboo Annals, indicating a possible extreme space weather event in the early 10th century BCE. Advances in Space Research.