Antik Astronomun El Yazması Sonunda Deşifre Edildi

Yunan kökenli Mısırlı bir matematikçi ve astronom olan Claudius Ptolemaios’un MS 1. yüzyılda kaleme aldığı düşünülen el yazması deşifre edildi.

Parşömen üzerine Yunanca yazılmış olan metin ilk olarak 1819’da Roma Katolik kardinal ve eski metinler uzmanı Angelo Mai tarafından keşfedildi. Angelo Mai, bu metni kuzey İtalya’daki Bobbio Manastırı’ndaki bir kütüphanede saklı buldu.

Şimdi ise Paris’teki Sorbonne Üniversitesi ve New York Üniversitesi’nden bir araştırmacı ekibi, gizemli metnin çoğunu deşifre etti ve içeriğini ortaya çıkardı. Araştırmacılar çalışmalarını Archive for Exact Sciences dergisinde yayımladılar.

(İlgili: Parşömenlerdeki El Yazıları, Eski Katipleri Aydınlatıyor)

Daha önce uzmanlar el yazmasını deşifre etmeye çalıştılar ve yalnızca kopya parçalarını çözebildiler. Parşömen, MS 6. veya 7. yüzyıllarda bir aşamada çılgınca pahalı kabul edildiğinden, biri sayfaları geri dönüştürdü ve başka bir eser bastı. Bu parşömen için, İspanyol ilahiyatçı Seville’li Isidore’un “Etymologiae” adlı eseri, Ptolemaios’un metninin üstüne basılmıştı.

Uzmanlara göre, birisi de okuma girişimi sırasında kağıdı “temizledi” ve sayfaların bazı bölümlerinin koyu kahverengiye dönmesine neden oldu.

Çalışmanın ortak yazarı Alexander Jones, “Angelo Mai Latinceyi silmek için sayfalara kimyasallar sıçratmıştı. Bazı sayfalarda yazıları silerek oldukça iyi bir iş çıkardı. Ve sonra, doğrudan Ptolemaios metinlerinin üzerine yazılmış başka bir yazı var.” diyor.

Jones, bu belirli sayfalarda yalnızca birkaç kelimeden fazlasını okumak esasen imkansız olduğundan, araştırmacıların metnin optimize edilmiş bir görünümünü elde etmenin bir yoluna ihtiyacı olduğunu söylüyor. Dolayısıyla araştırmacılar multispektral görüntüleme adı verilen bir yönteme yöneldiler.

Jones, “Temel fikir, farklı dalga boylarındaki ışığın, herhangi bir özel bileşimdeki mürekkep kullanılarak yazılmış bir sayfada farklı aydınlatmalara sahip olması. Teknik, ışığın farklı dalga boylarında çok sayıda dijital fotoğraf çekmesi ve ardından bu görüntüleri çeşitli oranlardaki sinyalleri ekleyerek ve çıkararak birleştirip, görmek istediğiniz yazıyı ortaya çıkarıp istemediğinizi çıkartmayı kapsıyor. Her sayfa için farklı bir tarif.” diyor.

Jones, bu yöntemin “yazılanların yarısından fazlasını okumalarına” izin verdiğini söylüyor.

Yöntem, Ptolemaios tarafından yazılmış, mesafeleri izlemek ve yıldızları incelemek için kullanılan bir alet olan meteoroskopun nasıl inşa edileceğini açıklayan bir el kitabı ortaya çıkardı. Birbiri etrafında dönen dokuz metal halkadan oluşan cihaz, bir kişiyi astronomik hesaplamalar yaparken yönlendirmek için kullanılabilir. Çalışmaya göre metinde Ptolemaios, çapı yaklaşık 0,3 metreden küçük olmayan bir alet yapılmasını tavsiye etti.

Peki araştırmacılar, Ptolemaios’un gerçekten de bu çalışmanın yazarı olduğunu nasıl bildiler?

Jones, “Ne yazık ki, ilk ve son sayfaları elimizde olmadığı için yazar adı da veremiyoruz. Ancak Ptolemaios’un Yunanca söz dağarcığına çok benzeyen şeyler ortaya çıkmaya başladı. Kendine özgü bir üslubu var ve tüm antik Yunan edebiyatında kimsenin kullanmadığı ya da ondan etkilenmedikçe neredeyse hiç kimsenin kullanmadığı bazı cümle ve sözcükleri kullanır.” diyor.

Konunun kendisi de ipuçları sunuyor. Jones, “Sonra, yazarın ‘Astronomide kullanılan belirli açılar için yeni bir terminoloji getirdim’ diyerek birinci şahıs olarak konuştuğu belirli bir pasaj bulduk.” diyor.

“Ptolemaios’un bu açılar için yeni isimlerle aynı terminolojiyi kullandığı başka bir kitabımız da var. Bu, onun tarafından olduğuna dair en güçlü kanıtımız.”

Live Science. 7 Nisan 2023.

Makale: Gysembergh, V., Jones, A., Zingg, E. et al. (2023). Ptolemy’s treatise on the meteoroscope recovered. Arch. Hist. Exact Sci. 77, 221–240.