Anadolu Dillerinin Kökenine Dair Kayıp Halka Bulundu

Yeni genetik araştırma, Anadolu dillerinin kökeninin daha önce tanımlanmamış Kafkasya-Aşağı Volga nüfusu ile bağlantılı olduğunu gösteriyor.

Hint-Avrupa dil ailesinin kökeni nereden geliyor? Viyana Üniversitesi Evrimsel Antropoloji Bölümü’nden Ron Pinhasi ve ekibi, Harvard Üniversitesi’nden David Reich’ın antik DNA laboratuvarıyla işbirliği yaparak bu bulmacaya yeni bir parça ekliyor.

Araştırmacılar, MÖ 6.400 ila 2.000 yılları arasına tarihlenen, Avrasya’daki çeşitli arkeolojik alanlardan 435 bireyin antik DNA’sını analiz etti. Çalışmaları, yeni tanımlanan Kafkasya-Aşağı Volga (CLV) nüfusunun tüm Hint-Avrupa dillerini konuşan topluluklarla bağlantılı olduğunu ortaya koydu. Bu önemli bulgu Nature dergisinde yayımlandı.

400’den fazla sayıda olan ve Germen, Roman, Slav, Hint-İran ve Kelt gibi büyük grupları içeren Hint-Avrupa dilleri, bugün dünya nüfusunun neredeyse yarısı tarafından konuşuluyor. Proto-Hint-Avrupa dilinden kaynak alan bu dilin kökenleri ve yayılımı, tarihçiler ve dilbilimciler tarafından 19. yüzyıldan beri araştırılıyor çünkü hala bir bilgi boşluğu var.

(İlgili: Hint-Avrupa Dillerinin Kökeni Kafkasya Bölgesinde Olabilir)

Viyana Üniversitesi’nden Tom Higham ve Olivia Cheronet’in de yer aldığı yeni araştırmada, MÖ 6.400 ila 2.000 yılları arasında Avrasya’daki arkeolojik alanlarda bulunan 435 kişiden alınan antik DNA analiz edildi.

Daha önceki genetik çalışmalar, Karadeniz ve Hazar Denizi’nin kuzeyindeki Pontik-Hazar bozkırlarında varlık göstermiş Yamnaya kültürünün (MÖ 3.300 ila 2.600) MÖ 3.100 civarından başlayarak hem Avrupa’ya hem de Orta Asya’ya yayıldığını ve MÖ 3.100 ila 1.500 yılları arasında Avrasya’daki insan topluluklarında “bozkır kökeninin” ortaya çıkmasının nedeni olduğunu göstermişti.

Bozkırlardan gerçekleşen bu göçler, son 5000 yıldaki demografik olaylar arasında Avrupa insan genomları üzerinde en büyük etkiye sahip olanı ve yaygın olarak Hint-Avrupa dillerinin yayılmasının muhtemel vektörü olarak kabul ediliyor.

Bununla birlikte, Hint-Avrupa dil ailesinin bir dalı olan Anadolu dilleri (örneğin Hititçe), daha önce step soyuna dair hiçbir genetik iz taşımıyordu. Hititçenin diğer tüm Hint-Avrupa dillerinin kaybettiği bazı dilbilimsel arkaizmleri koruması, bu dilin en erken ayrılan Hint-Avrupa dalı olduğunu gösteriyor.

Önceki araştırmalar, Hititçeyi konuşan topluluklarda step kökenli genetik izlere rastlamamıştı. Ancak yeni çalışma, Anadolu dillerinin aslında daha önce tanımlanmamış MÖ 4.500 ila 3.500 yılları arasına tarihlenen ve Kuzey Kafkasya ile Aşağı Volga arasında yaşayan bir Eneolitik nüfustan türediğini öne sürüyor.

Bu yeni tanımlanan Kafkasya-Aşağı Volga nüfusunun genetiği analiz edildiğinde, Hitit döneminden önce veya Hitit dönemine ait beş bireyde Kafkasya-Aşağı Volga soyuna ait genetik izler bulundu.

Geniş Etkiye Sahip Yeni Bir Nüfus

Yeni araştırma, Yamnaya nüfusunun atalarının yaklaşık yüzde 80’inin, aynı zamanda Tunç Çağı Orta Anadolu halkının ve Hititçe konuşanların atalarının en az onda birini sağlayan Kafkasya-Aşağı Volga grubundan geldiğini gösteriyor.

Pinhasi, “Bu nedenle Kafkasya-Aşağı Volga grubu, tüm Hint-Anadolu dillerini konuşan topluluklarla ilişkilendirilebilir ve hem Hititçenin hem de tüm sonraki Hint-Avrupa dillerinin atası olan Hint-Anadolu dilini konuşan topluluk için en iyi aday” diyor.

Araştırmanın sonuçları, Proto-Hint-Anadolu dilinin, yani Hint-Avrupa ve Anadolu dillerini birbirine bağlayan ortak atanın, MÖ 4.400 ile 4.000 yılları arasında en güçlü şekilde Kafkasya-Aşağı Volga toplulukları arasında yayıldığını öne sürüyor.

Pinhasi, “Kafkasya-Aşağı Volga popülasyonunun Hint-Avrupa hikayesinde eksik halka olarak keşfedilmesi, Hint-Avrupalıların kökenlerini ve bu insanların Avrupa ve Asya’nın bazı bölgelerine yayılma yollarını yeniden anlamlandırma yönündeki 200 yıllık arayışta bir dönüm noktası” diyor.

University of Vienna. 5 Şubat 2025.

Makale: Lazaridis, I., Patterson, N., Anthony, D. et al. (2025). The genetic origin of the Indo-Europeans. Nature 639, 132–142.