Amerika’nın Son Primatının Gizemli Kökenleri Ortaya Çıkıyor

Paleontologlar, hem Nebraska’da hem de Çin’de bulunan fosil dişlere ve çenelere dayanarak uzun süredir var olan Ekgmowechashala efsanesini aydınlatıyor. Ekgmowechashala, fosil kayıtlarında insanlardan önce bulunan son primattı.

Homo sapiens veya Clovis halkından önce Kuzey Amerika’da yaşayan son primat olan Ekgmowechashala’nın hayatı bir spagetti western’ini anımsatıyor: Tüm engellere rağmen , yıpranmış ve gizemli bir yalnız birey, Amerika Ovalarında hayatta kalmaya devam ediyor.

Ancak bu hikaye yaklaşık 30 milyon yıl önce, Kuzey Amerika’nın büyük bir soğuma ve kuraklığa maruz kaldığı ve kıtanın sıcağı seven primatlar için daha az misafirperver hale geldiği Eosen-Oligosen geçişinden hemen sonra ortaya çıktı.

Şimdi ise Kansas Üniversitesi’nden ve Pekin’deki Omurgalı Paleontolojisi ve Paleoantropoloji Enstitüsü’nden paleontologlar, hem Nebraska’da hem de Çin’de bulunan fosil dişlere ve çenelere dayanarak, Ekgmowechashala’nın uzun süredir devam eden gizemine ışık tutan kanıtlar yayınladılar. 

Bilim insanlarının bunu başarması için, öncelikle soy ağacını yeniden yapılandırmaları gerekti; bu çalışma, ekibin Palaehodites adını verdiği Ekgmowechashala’nın çok daha eski bir Çin “kardeş taksonunun” keşfiyle de kolaylaştı. Çin’deki fosil keşfi, Ekgmowechashala’nın Kuzey Amerika’daki varlığının gizemini çözüyor ve onun yerel evrimin ürünü olmaktan çok bir göçmen olduğunu gösteriyor.

(İlgili: 52 Milyon Yıl Önce Kutupta Garip Primatlar Yaşıyordu)

Paleontoloji alanında doktora adayı olan araştırmanın baş yazarı Kathleen Rust, “Bu proje, paleontologlar tarafından 1960’lardan bu yana bilinen çok farklı bir primat fosiline odaklanıyor.” diyor.

“Eşsiz morfolojisi ve yalnızca diş kalıntılarıyla temsil edilmesi nedeniyle bu memelilerin evrim ağacındaki yeri tartışma konusu oldu. Primat olarak sınıflandırılmasına yönelik yaygın bir fikir birliği var. Ancak bu primatın Kuzey Amerika fosil kayıtlarındaki zamanlaması ve ortaya çıkışı oldukça sıra dışı. Yaklaşık 34 milyon yıl önce diğer tüm Kuzey Amerika primatlarının neslinin tükenmesinden 4 milyon yıl sonra, Büyük Ovalar’ın fosil kayıtlarında aniden ortaya çıkıyor.”

1990’larda, Rust’un doktora danışmanı ve araştırmanın ortak yazarı Chris Beard, Çin’in Guangxi kentindeki Baise Havzasındaki Nadu Formasyonundan Kuzey Amerika’da bilinen Ekgmowechashala fosiline çok benzeyen fosiller topladı. Ekgmowechashala o zamanlar Kuzey Amerika’daki paleontologlar arasında gizemli bir tür olarak biliniyordu .  

Beard, “Orada çalışırken, Kuzey Amerika’daki bu tuhaf primatla yakından ilişkili bir hayvan bulacağımıza dair hiçbir fikrimiz yoktu, ancak çeneyi elime alıp onu gördüğüm anda kelimenin tam anlamıyla ‘Vay canına, işte bu o’ diye düşündüm. Ne olduğunu biliyorduk , dolayısıyla çok uzun sürmedi ve her türlü derinlemesine analizi yapmamız gerekti. Burada, Kuzey Amerika’da bilinen Ekgmowechashala’nın açık ara en iyi üst azı dişi olan fosil de dahil olmak üzere bazı kritik fosillerimiz var. Bu üst azı dişi o kadar farklı ve Çin’dekine o kadar benziyor ki, bunun bir nevi tartışmaları bitirdiğini gördük.” diyor.

Beard, Ekgmowechashala ile onun Çinli akrabası Palehodites arasındaki evrimsel bağlantıları filogenetik bir ağaçta göstermek için gerekli morfolojik çalışmayı yapma görevini Rust’a devretti. Çalışma sırasında Rust, Ekgmowechashala’nın kıtanın fosil kayıtlarında diğer primatların ölmesinden milyonlarca yıl sonra Nebraska’da nasıl keşfedildiğine dair sonuçlar çıkarmayı başardı.

Rust, “Filogenetik yeniden yapılandırma yazılımı ve algoritması kullanarak evrimsel bir ağaç oluşturmak için önemli miktarda morfolojik veri topladık. Bu evrim ağacı, Chris ve meslektaşlarının 1990’larda bulduğu Çin ve Kuzey Amerika Ekgmowechashala’daki Palehoditlerin yakın bir evrimsel bağlantıya sahip olduğunu gösteriyor. Analizimizin sonuçları bu hipotezi açıkça destekliyor.” diyor.

Araştırmacılar, keşiflerinin yalnızca Geç Eosen Çin’ine ait yeni bir primat türünün keşfedilmesi açısından değil, aynı zamanda Ekgmowechashala’nın köken hikayesinin belirlenmesi açısından da heyecan verici olduğunu söylüyor. Araştırmalarına göre Ekgmowechashala, diğer Kuzey Amerika primatlarının neslinin tükenmesine neden olan daha serin ve kuru koşullarda bir şekilde hayatta kalan daha yaşlı bir Kuzey Amerika primatından gelmiyordu. Aksine, ataları milyonlarca yıl sonra Beringian bölgesini geçtiler ve ilk yerli Amerikalıların çok daha sonra izlediği rotayı geçtiler.

Rust, “Analizimiz, Ekgmowechashala’nın Kuzey Amerika’daki daha önceki primatlardan kalma bir kalıntı veya hayatta kalan bir şey olduğu fikrini ortadan kaldırıyor. Bunun yerine, Asya’da evrimleşen ve şaşırtıcı derecede serin bir dönemde, büyük olasılıkla Beringia yoluyla Kuzey Amerika’ya göç eden göçmen bir türdü.” diyor.

Akrabaları öldükten çok sonra fosil kayıtlarında birdenbire ortaya çıkan Ekgmowechashala gibi türler, İncil’de ölümden dirilen bir figürden dolayı “Lazarus taksonu” olarak anılıyor. 

Beard, “Paleontolojideki ‘Lazarus etkisi’, fosil kayıtlarında nesli tükenmekte olan, ancak uzun bir aradan sonra birdenbire yeniden ortaya çıkan hayvanların kanıtlarını bulmamıza deniyor.” diyor.

“Bu, Kuzey Amerika primatlarının fosil kayıtlarında gördüğümüz büyük evrim modeli. İlk primatlar yaklaşık 56 milyon yıl önce Eosen’in başlangıcında Kuzey Amerika’ya geldiler ve 20 milyon yıldan fazla bir süre bu kıtada varlığını sürdürdüler. Ancak yaklaşık 34 milyon yıl önce, Eosen-Oligosen sınırına yakın iklim daha serin ve kurak hale geldiğinde soyları tükendi.”

“Birkaç milyon yıl sonra Ekgmowechashala, bir Western filminde başıboş dolaşan bir silahşör gibi ortaya çıkıyor, ancak evrimin uzun gidişatı söz konusu olduğunda bu sadece ani bir flaş gibi görünüyor. Clovis halkının Kuzey Amerika’ya gelişi, yaklaşık 25 milyon yıl öncesinde Ekgmowechashala’nın neslinin tükenmesinin ardından primatların üçüncü kolunun bu kıtaya gelişine işaret ediyor. Ekgmowechashala gibi Kuzey Amerika’daki insanlar da Lazarus etkisinin en önemli örneği.”

Rust’a göre Ekgmowechashala’nın hikayesi insanların ilgisini çekmeye değer, çünkü bu hikaye, tıpkı bizimkine benzer, insan faaliyetlerinden kaynaklanan derin çevresel ve iklimsel değişikliklerin olduğu bir dönemde gerçekleşti.

“Geçmişteki biyotanın bu tür değişimlere nasıl tepki verdiğini anlamak çok önemli. Böyle durumlarda organizmalar ya mevcut kaynaklara sahip daha misafirperver bölgelere çekilerek uyum sağlıyor ya da yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalıyor. Yaklaşık 34 milyon yıl önce Kuzey Amerika’daki primatların hiçbiri uyum sağlayamadı ve hayatta kalamadı. Kuzey Amerika hayatta kalmak için gerekli koşullardan yoksundu. Bu, şiddetli iklim değişikliği zamanlarında insan olmayan primat akrabalarımız için erişilebilir kaynakların öneminin altını çiziyor.”

Rust, çalışmanın aynı zamanda kendi türümüze giden kendi evrimsel yolculuğumuzun ilk bölümlerini temsil eden daha büyük bir hikayenin parçası olduğunu söylüyor.

University of Kansas. 6 Kasım 2023.

Makale: Rust, K., Ni, X., Tietjen, K., & Beard, K. C. (2023). Phylogeny and paleobiogeography of the enigmatic North American primate Ekgmowechashala illuminated by new fossils from Nebraska (USA) and Guangxi Zhuang Autonomous Region (China). Journal of Human Evolution, 103452.