Amazon Kültürlerinin Yayılımı Simülasyonla Çözülüyor

Tarıma geçtikten sonra insan gruplarının yayılımı oldukça yaygındı. Ancak Güney Amerika’da benzer yayılımların olup olmadığı bilinmiyordu.

Tarih öncesi zamanlarda, tarıma geçtikten sonra insan gruplarının yayılımı oldukça yaygın bir durumdu. Diğer faktörler bir yana bu durum, çiftçilerin popülasyonundaki artışın, avcı-toplayıcılarınkinden daha fazla olmasından kaynaklanıyordu. Bu durumun bir örneğini Neolitik dönem zamanında, Ortadoğu’dan göçenlerin Avrupa’ya tarımı tanıtmasında bulabiliriz.

Ancak Güney Amerika’da, Avrupa ya da Asya’da olduğu gibi uzak mesafeler boyunca yayılım gösteren kültürel gruplar olmadığı üzerine tartışmalar göz önüne alındığında, aynı şeyin meydana gelip gelmediği açık değildi. Buna ek olarak, Kolomb öncesi halkların Amazon’da uyguladıkları tarım türünün, aynı oranda yayılıma izin vermeyeceğine inanılıyordu.

(Amazonlarda 10.000 Yıl Önce Bitki Yetiştiriliyordu)

Kültür ve Sosyoekolojik Dinamikler Araştırma Grubu’nun (CaSEs) üç üyesi tarafından yürütülen araştırma; Güney Amerika’daki bazı arkeolojik kültürlerin yayılımının, tıpkı Neolitik Dönem’de Avrupa’da olduğu gibi, nüfus artışı ve göç faktörleri aracılığıyla ve bilgisayar yardımıyla simüle edilebileceğini gösteriyor. Araştırmaya konu olan, Saladoid-Barrancoid olarak bilinen kültür; bu kültürün Orinoco’dan Amazon ormanlarının çeşitli bölgelerine yayıldığı, hatta Karayiplere ulaştığı düşünülüyor.

Araştırmanın ilk yazarı Jonas Gregorio de Souza, “Bilgisayar simülasyonlarının tarih öncesi zamanlardaki insan göçlerini anlamak amacıyla kullanımı, diğer kıtalar üzerinde uygulandığında verimli olan bir yaklaşım; ancak bu yaklaşım daha önce Güney Amerika’nın tropik bölgelerinde uygulanmamıştı. Amazonlarda gerçekleşen bazı kültürel yayılımların, Avrasya’da Neolitik Dönem’dekine benzer demografik süreçlerin sonucu olabileceğini gösterdik.” diyor.

Dört arkeolojik kültürün yayılımının simüle etmek

Makale, tarih öncesi insanların gösterdiği yayılımı anlayabilmek için bilişimsel bir yaklaşım kullanıyor. “Nüfus artış hızını, köylerin bölünmesini, ne sıklıkla taşındıklarını ve ne kadar uzağa gittiklerini simüle edebilmek için Amazonlardaki çiftçilerin etnografisinden kaynaklanan parametreler kullanıyoruz.” diye belirtiyor yazarlar.

Araştırmacılar, parametrelere dayanarak, farklı noktalarda ve tarihlerde gerçekleşen yayılımları açığa çıkarmak ve sonuçları diğer arkeolojik verilerle karşılaştırmak amacıyla bir bilgisayar modeli oluşturdular.

(Amazon Ormanında Sömürge Öncesi İnsan Müdahalesi Görüldü)

Araştırmacılar, son 5.000 yılda geniş bir alanda yayılım gösteren farklı arkeolojiik kültürlerden sağladıkları radyokarbon tarihlerini kullandılar; bu tarihler, bölgesel yayılımlarının (kültürel yayılımdan ziyade) bir demografik fenomen olup olmadığını belirlemek amacıyla bilgisayar modelinin tahminleriyle karşılaştırıldı.

Analizi yapılan dört arkeolojik kültür ya da gelenek şunlardı: Saladoid-Barrancoid, Arauquinoid, Tupiguarani ve birbirleriyle yakından alakalı olan Una, Itararé ve Aratu gelenekleri. Yerleştikleri bölgelerin çoğunda bu kültürler, evcilleştirilmiş bitkilerin nasıl yetiştirileceğini tanıttı, daha kalıcı yerleşimlere doğru geçişi sağladı ve “çok kültürlü tarımsal ormancılık” olarak bilinen ekonomik modeli yaydı.

Araştırmacılar, bazı yayılımların simülasyonlar tarafından tahmin edilemeyebileceği, yayılımlara farklı birçok faktörün de sebep olmuş olabileceği hakkında uyarıyor: “Bazı arkeolojik yayılımlar, simülasyonlar tarafından demografik süreçler olarak tahmin edilse de, diğerleri de bu şekilde kolayca açıklanamayabilir. Bu, muhtemelen, yayılımları etkileyen kültürel dağılım gibi farklı demografik süreçlerden ya da kesin olmayan ve nadir arkeolojik verilerden kaynaklanıyor.”

Universitat Pompeu Fabra – Barcelona. 5 Mayıs 2020.

Makale: Gregorio de Souza, J., Alcaina Mateos, J., & Madella, M. (2020). Archaeological expansions in tropical South America during the late Holocene: Assessing the role of demic diffusion. Plos one, 15(4), e0232367.