Afrika’dan Çıkış: Homo sapiens’in Yolu

Homo sapiens, on binlerce yıl önce Afrika’dan çıkarak Avrupa’ya ve Asya’ya göç ederken hangi rotaları kullandı? İklim koşulları ve bununla birlikte yaşam koşulları da değişti. İlerleme bazı yerlerde çöller, diğerlerinde ise yoğun ormanlar tarafından engellendi.

Geçtiğimiz on iki yıl boyunca, Collaborative Research Center 806’dan bir araştırma ekibi, “Avrupa’ya Giden Yolumuz” çerçevesinde, kültürel yeniliklerin ve göçleri şekillendiren çevrenin karmaşık etkileşimini ortaya koydu. Disiplinler arası ortak projenin tamamlanmasından sonra, araştırmacılar şimdi Bonn ve Köln Üniversitelerinin öncülüğünde en önemli bulguları içeren bir kitap sunuyor.

Yarım asırdır Afrika insanlığın beşiği olarak biliniyor. On yıl önce, bilimsel tartışmalarda küçük bir Homo sapiens grubun yaklaşık 70.000 yıl önce Afrika’dan Avrupa’ya göç ettiği fikri hakimdi. Anatomik ve entelektüel üstünlük sayesinde, bu grubun ilerledikçe arkaik yerel popülasyonları yerinden ettiği ve Homo sapiens’i hayatta kalan insanlığın tek genetik dalı olarak bıraktığı söyleniyor.

(Homo Sapiens, Diğer Türlerden Daha mı Üstündü?)

Bonn Üniversitesi’nden paleobotanist, kitabın baş editörü ve Collaborative Research Center sözcüsü Prof. Dr. Thomas Litt, “Neandertallerin Homo sapiens genomunun en azından küçük bir kısmına katkıda bulunduğu netleştiğinden beri bu fikir temelden değişti. Genetik bilimi, paleontoloji ve arkeoloji ile tam olarak aynı hikâyeyi — ya da hikâyenin farklı bir bölümünü- anlatmıyor.” diyor.

Bu nedenle ekip, bu tarih öncesi nüfus dinamiğinin doğası ve çevresi ile kültürün rolü hakkındaki bilgileri analiz ederek bu tartışmalı tabloyu daha iyi anlamaya çalıştı. Araştırmacılar, modern insanların ortaya çıkışından, yayılımına, Buz Devri Avrupa’sının yeniden yerleşildiği dönemden, Neolitik yerleşime ve yerleşik toplumların göçüne kadar farklı zaman dilimlerine odaklandılar.

Yeni bulgular, yalnızca bir göç dalgasının değil, birkaç Afrika Homo sapiens popülasyonunun Avrupa ve Asya’ya 5.000 kilometrelik bir yolculuğu izlediğini gösteriyor. Homo sapiens fosillerinin geliştirilmiş radyometrik tarihlendirmesi, modern insanların menşe alanının sadece Doğu Afrika’yı değil, aynı zamanda Güney ve Kuzeybatı Afrika’yı da içerdiğini gösteriyor. Homo sapiens’in zaman ölçeği şimdi 300.000 yıla kadar uzanıyor. Prof. Litt’ in ekibi, göç koridorlarının veya engellerinin ne zaman ve nerede bulunduğunu paleoekolojik ve paleoklimatolojik bir bakış açısıyla araştırdı.

Batı rotası için bilimsel kanıt yok

Şimdiye kadar bilim, modern insanın Avrupa’ya gidebileceği iki olası ana yol olduğunu varsayıyordu. Bu iki yol, batıda Cebelitarık Boğazı üzerinden ve doğuda Levant üzerinden. Cebelitarık Boğazı’ndaki kısa mesafeye rağmen, son on iki yılda araştırmacılar Fas ile İber Yarımadası arasında doğrudan kültürel temas olduğuna ya da Paleolitik dönemde boğazın geçildiğine dair kanıt bulamadılar. Litt, bu şaşırtıcı bulgu hakkında “Bu, batı Akdeniz’deki insan yerleşimi tarihindeki en büyük soru işaretlerinden biri.” diyor. Açıkçası, Cebelitarık Boğazı, güçlü okyanus akıntıları nedeniyle o zamanlar daha büyük bir engeldi.

Litt, “Bu, Afrika ile Avrasya arasındaki tek kalıcı kara köprüsü olan Levant’ı, modern insanlar için bir göç yolu olarak kilit bölge olarak bırakıyor.” diyor. Araştırma grubu, örneğin Ölü Deniz’den veya Celile Denizi’nden, bitki poleninin korunduğu sondaj çekirdekleri üzerinde yoğun araştırmalar yaptı. Bu, bitki örtüsündeki değişikliklerin tanımlanmasına ve çevresel ve iklim koşullarının yeniden yapılandırılmasına olanak tanır. Litt, “Bu veriler, Levant’ın ancak daha elverişli koşullar altında, örneğin ne çöller ne de yoğun ormanlar ilerlemeyi engellemediğinde bir koridor görevi görebileceğini gösteriyor.” diyor.

Yaklaşık yüz araştırmacı dahil edildi

Toplam on iki yıl boyunca, Collaborative Research Center 806’da “Avrupa’ya Yolumuz” çerçevesinde arkeoloji, yerbilimleri, toprak bilimi, etnoloji ve coğrafyadan disiplinler arası araştırma ekibi Homo sapiens’ in göçlerini deşifre etti. Araştırmaya yaklaşık yüz araştırmacı katıldı ve yüzlerce bilimsel makale yayınlandı. Köln ve Bonn Üniversitelerinin yanı sıra RWTH Aachen Üniversitesi ve ABD, Afrika, Orta Doğu ve Avrupa’dan çok sayıda işbirliği ortağı da yer aldı.

Ana sonuçlar paleobotanist Prof. Dr. Thomas Litt, tarih öncesi Prof. Dr. Jürgen Richter ve coğrafya didaktiği uzmanı Prof. Dr. Frank Schäbitz tarafından ortaklaşa düzenlenen 372 sayfalık kitapta özetlendi. Litt, “Kitap, kendi türümüzün tarih öncesini, göç yollarını ve kültürünün ve çevresinin karmaşık etkileşimlerinin tetiklediği göç motivasyonlarını anlamakla ilgilenen tüm okuyucular için çekici olmalı.” diyor.

Bonn Üniversitesi. 23 Aralık 2021.

Kitap: Thomas Litt, Jürgen Richter, Frank Schäbitz (eds.): The Journey of Modern Humans from Africa to Europe – Culture-Environmental Interaction and Mobility. Schweizerbart Science Publishers.