Dijital Harita, Roma’nın Yol Ağını, 100.000 Kilometre Artırıyor

MS 150’de Roma İmparatorluğu’ndaki yolların yüksek çözünürlüklü haritası, bilinen yol ağının uzunluğunu 100.000 kilometreden fazla artırdı.

Roma İmparatorluğu’nu bir zamanlar birbirine bağlayan yol ağının yeni bir dijital haritası oluşturuldu ve iç içe geçmiş güzergâhlardan oluşan devasa büyüklükte bir ağ ortaya çıktı. Itiner-e adı verilen bu yeni dijital harita, Britanya Adaları’ndan Ortadoğu’ya uzanan 299.171 kilometrelik antik yolu içeriyor.

Düz yollarıyla tanınan Romalılar, hem imparatorluk hâkimiyetlerini sürdürmek ve genişletmek hem de insanların ve malların hareketini sağlamak için ulaşım altyapılarına güveniyordu. Ancak şimdiye dek bu geniş yol sistemi yeterince ayrıntılı biçimde haritalanmamıştı.

Örneğin Yunan ve Roma Dünyasının Barrington Atlası, 25 yıl önce yayımlanmasından beri en kapsamlı antik yol haritası konumunu korusa da bazı bölümlerde ölçeği bire bir milyona kadar düşen düşük çözünürlüklü bir çalışma. Itiner-e’nin arkasındaki araştırmacılar bu nedenle çok daha ayrıntılı ve güvenilir bir Roma yol atlası üretmeyi hedefledi ve şimdi bu haritayı çevrimiçi görmek mümkün.

Aarhus Üniversitesi’nden çalışma yazarı Dr. Tom Brughmans, “Özünde, kıta ölçeğinde noktaları birleştirme oyunu oynuyorduk” diyor. “Arkeologlar genellikle belirli noktalarda kazı yapar; bir miltaşı ya da antik bir kent bulduklarında onun çevresini kazarlar—ama kimse yolları kazmaz”.

(İlgili: Via Appia: İmparatorluğu Birbirine Bağlayan 2300 Yıllık Roma Yolu)

Yazarlar, yeni dijital kaynağı anlattıkları çalışmada haritanın “arkeolojik ve tarihsel kaynaklardan yolların tanımlanması, bunların modern ve tarihi topografik haritalar ile uzaktan algılama verileri kullanılarak konumlandırılması ve sayısallaştırılmasıyla” oluşturulduğunu belirtiyor. Böylece İber Yarımadası, Yunanistan ve Kuzey Afrika gibi bölgelerde bilinen yol kapsamını ciddi biçimde artırabildiler.

Ayrıca Romalıların “düz çizgi” merakına rağmen, Itiner-e, güzergahları gerçek coğrafi hatlara uydurarak Barrington Atlası’nın bazı sınırlamalarını aşıyor; dağlık alanlardaki yollar düz çizgiler yerine kıvrımlı patikalar hâlinde takip ediliyor. Sonuç olarak, haritadaki toplam yol uzunluğu önceki tahminlerden yaklaşık 110.000 kilometre daha fazla çıktı.

Brughmans, “Haritamızın 100.000 kilometreden fazla yol eklemesi tam bir sürpriz oldu” diyor. “Bu, dünyanın etrafında üç turdan da fazla. Akıl almaz.”

Bu geniş ağ, imparatorluğun gücünün doruğundaki MS 150 civarındaki Roma ulaşım bağlantılarını temsil ediyor. Yazarlara göre dijital harita “kanıtlanmış, önerilmiş ya da varsayılmış konuma sahip tüm kara güzergâhlarını” içeriyor.

Araştırmacılar, bu güzergâhların yüzde 34,58’inin (toplam 103.478 kilometre) “ana yollar” sınıfında olduğunu ve Roma’nın fetih ve idaresinde hayati rol oynadığını açıklıyor. Geriye kalan 195.693 kilometre ise ikincil yollardan oluşuyor ve Roma İmparatorluğu’nda yerel hareketlilik örüntülerine bir kesit sunuyor.

Brughmans, “Beni en çok heyecanlandıran şey, bu yeni veri setinin antik pandemilerin, kitlesel göçlerin ve antik dinlerin gelişiminin incelenme biçimini devrimleştirecek olması” diyor. “Roma İmparatorluğu, erken Hıristiyanlığın ortaya çıktığı, geliştiği ve kısmen yollar üzerinden yayıldığı bir yer.”

“İkinci yüzyıldaki Antoninler Vebası Ortadoğu’da başladı ve kısmen karadan hareket eden Roma askerleri tarafından yayıldı; bu yüzden, bu hastalığın büyük nüfus merkezlerine bulaşma potansiyelini anlamak için yollar son derece kritik”.

Bununla birlikte, haritaya dahil edilen tüm yollar Roma tebaası tarafından kullanılmış olmakla beraber, her bir güzergahın kesin konumu tamamen net değil. Araştırmacılara göre bu yolların yalnızca yüzde 2,7’si tam konumunda çizilmiş kabul edilebilirken, yüzde 89,8’i daha az kesin, yüzde 7,4’ü ise varsayımsal.

Brughmans bu nedenle Itiner-e’nin, pek çok yolun tam yerini ortaya çıkarmak için nerelerde kazı yapılabileceğini arkeologlara gösterecek bir rehber olarak kullanılabileceğini öne sürüyor: “Roma İmparatorluğu’ndaki tüm yolların konumlarının yalnızca yüzde 3’ünün kesin olarak bilindiği yönündeki temel bulgumuz, gerçekten bir eylem çağrısı ve Roma yollarına ilişkin gelecekteki araştırmalar için bir yol haritası sağlıyor” diyor.

IFL Science. 6 Kasım 2025.

Makale: de Soto, P., Pažout, A., Brughmans, T. et al. (2025). Itiner-e: A high-resolution dataset of roads of the Roman Empire. Sci Data 12, 1731.